Dugotrajna borba za prava LGBTI osoba zahvatala je razne historijske epohe i poprimila različite oblike u različitim političkim sistemima. Jedan od sistema koje često ne povezujemo sa ovom borbom je socijalizam. Temeljna ideja socijalizma je klasna i radnička borba za sistem gdje svi pojedinci imaju jednak pristup resursima i jednakost pred državom bez obzira na njihovu pozadinu. Međutim, kao i svaka ideologija, na papiru je bila savršena, dok se u praksi socijalizam drugačije manifestirao od države do države. No, nije zanemariv doprinos socijalizma modernim demokratskim sistemima, posebno u pogledu ljudskih prava, u kontekstu jednakosti svih u sistemu, bez obzira na pojedinačne razlike.
PIŠE: Amila Husić
Iako Marks i Engels nisu imali određeni istaknuti stav u pogledu LGBTI osoba, iz socijalističkih i komunističkih partija, ali i teoretičarskih krugova, javili su se značajni zagovornici_e za jednakost LGBTI osoba u heteronormativnom društvu. Među njima je i marksistički teoretičar Eduard Bernstein iz Socijalističke demokratske partije Njemačke koji se 1895. godine zauzimao za pisca Oscara Wilde tokom njegovog sudskog gonjenja zbog homoseksualnih radnji. Između ostalog, zauzeo je stav da ne treba homoseksualnost karakterizirati kao “neprirodno” već “izvan norme” – progresivan stav za to vrijeme. Suosnivač njegove stranke, August Bebel, također je jedan od potpisnika peticije za dekriminalizaciju homoseksualnosti koja je podnesena 1898. u njemačkom Reichstagu, koja nažalost nije urodila plodom.
Situacija se nije pretjerano mijenjala do nacističke vladavine, kada su marksisti počeli poistovjećivati homoseksualnost sa fašizmom. Tokom Drugog svjetskog rata su, između ostalih, direktno proganjani i gej muškarci (žene sa “devijantnim” seksualnim preferencijama su svrstane u kategoriju “asocijalnih osoba”). Nakon završetka rata i podjele Njemačke, dekriminalizacija i normalizacija homoseksualnosti se nejednako razvijala, no ipak su i Istočna i Zapadna Njemačka prednjačile u odnosu na ostatak Evrope. Istočna Njemačka, odnosno Njemačka Demokratska Republika je dekriminalizirala homoseksualne odnose 1968. godine, je Federalna (Zapadna) Republika Njemačke naredne godine. No, u Istočnoj je LGBTI zajednica uživala ograničenu slobodu okupljanja u okviru protestantskih crkava. Kroz ovo udruživanje, uspjeli su natjerati vladajuću režim da zajednicu shvati ozbiljno, djelomično I zahvaljujući nepokolebljivosti aktivista_kinja u oblikovanju svojih zahtjeva u smislu potreba i posvećnosti socijalizmu.
Pored Njemačke, posebno je zanimljiv razvoj LGBTI prava u današnjoj Rusiji tokom socijalističkog, odnosno komunističkog režima. Bolješevici su na vlast došli 1917. godine, te su u okviru reformi i ukidanju carskih zakona, već 1922. godine dekriminalizirali homoseksualne aktivnosti. Razlog je bilo uvjerenje da je LGBTI borba dio borbe za univerzalnu emancipaciju, ali su neki boljševici homoseksualnost smatrali “buržoaskom degeneracijom”. Dekriminalizacija je bila kratkog vijeka, jer je Staljin već 1933. ponovo kriminalizirao homoseksualnost, što je potaklo Harry Whyte-a, škotskog komunistu koji je tada živio u Sovjetskom Savezu, da napiše pismo Staljinu sa naslovom: “Može li se homoseksualac smatrati dostojnim članstva u Komunističkoj partiji?”. Pismo je bila duboka analiza položaja LGBTI osoba u marksističkoj ideologiji i argumentaciji o kapitalistčkoj represiji prema ženama i LGBTI osobama zbog koje je napustio svoju domovinu, odnosno Ujedinjeno Kraljevstvo. Whyte nikada nije dobio odgovor, a kriminalizacija je trajala do 1993. godine.
Druge socijalističke evropske države koje su dekriminalizirale homoseksualnost prije pada komunizma su: Čehoslovačka (1962.), Mađarska (1962.), i Poljska (1933.), dok je situacija u Jugoslaviji, kao i obično, malo komplikovanija. U socijalističkoj Jugoslaviji je smatrana “buržoaskom i izopačenom” te proizvodom “nezasitnog kapitalizma”, nešto čemu su skloni samo “dekadentni intelektualci”, građanska klasa, svećenici i neradnici, a ne dobri komunisti. Obzirom da su Republike i Autonomne pokrajine imale široke nadležnosti, dekriminalizacija je, uslovno rečeno, prepolovila Jugoslaviju – Slovenija, Hrvatska i Crna Gora su to učinile već 1977. godine, kao i Vojvodina (do izmjene ustavnog poretka Republike Srbije), a Srbija, Makedonija i BiH, tek krajem devedesetih, odnosno počtkom novog milenijuma. Uprkos tome, proces prilagodbe spola se redovno odvijao od osamdesetih godina u Jugoslaviji, te je i danas Beograd, odnosno Centar za urogenitalnu i rekonstruktivnu hirurgiju, jedan od glavnih destinacija za trans osobe širom svijeta.
Danas, kada je čitava Evropa dekriminalizirala homoseksualne aktivnosti, a fokus borbe za LGBTI prava stavljena na istospolne zajednice i druga prava, uvijek je korisno gledati uspjehe i poraze iz prošlosti. Djeluje kao da svaki novi režim prebacuje “krivicu” za homoseksualnost i “devijatne seksualne prakse” na prethodni sistem. Države koje su među prvima dekriminalizirale homoseksualnost, danas imaju najstrožije prakse protiv takozvane LGBTI propagande. Umjesto zaključka, citat Maye Angelou, američke pjesnikinje i borkinje za ljudska prava, najbolje sumira ovu temu: “Bez obzira na svu bol koju izaziva, historija ne može biti poništena, ali ako joj se pristupi hrabro, ne mora biti ponovljena.”.
Članak je objavljen uz podršku američkog naroda putem Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID). Sadržaj članka isključiva je odgovornost Sarajevskog otvorenog centra i nužno ne odražava stavove USAID-a niti Vlade Sjedinjenih Američkih Država.
