Piše: Liam Isić
Foto: www.york.ac.uk
Patologizacija homoseksualnosti i transrodnosti u prošlosti dovela je do stigme i diskriminacije homoseksualnih i transrodnih osoba od strane društva. Homoseksualnost je uklonjena s liste mentalnih bolesti dosta ranije od transrodnosti. Godine 1990. godine je Svjetska zdravstvena organizacija uklonila homoseksualnost s popisa Međunarodne klasifikacije bolesti, te na taj način skinula dijagnostičku stigmu sa homoseksualnih osoba. Osamnaest godina nakon depatologizacije homoseksualnosti, Svjetska zdravstvena organizacija je objavila novu verziju Međunarodne klasifikacije bolesti, u kojoj je transrodnost, odnosno tzv. “rodna disforija”, uklonjena s popisa mentalnih oboljenja, te stavljena u kategoriju spolnog zdravlja, pod novim nazivom – rodna inkongruencija. Implementacija nove klasifikacije bolesti na nacionalnim nivoima tek treba da se desi, te se očekuje skupština Svjetske zdravstvene organizacije u 2019. godini, na kojoj će se razgovarati o prilagođavanju zdravstvenih sistema država novoobjavljenoj Međunarodnoj klasifikaciji bolesti.
Dijagnostička stigma je ostavila tragove na položaj homoseksualnih i transrodnih osoba u društvu, iako se homoseksualnost i transrodnost više ne nalaze na popisu mentalnih oboljenja. Shodno tome, Sarajevski otvoreni centar odlučio je da se obrati zdravstvenim radnicima/cama, tačnije psiholozima/ginjama i psihijatrima/cama u Bosni i Hercegovini, s molbom da zauzmu stav koji se odnosi na odluke Svjetske zdravstvene organizacije da homoseksualnost i transrodnost ukloni s popisa mentalnih oboljenja, te na taj način pomognu homoseksualnim i transrodnim osobama u ostvarivanju boljeg društvenog položaja. SOC je 16. januara dostavio dopis Društvu psihologa Federacije BiH, Savezu društava psihologa BiH, Društvu psihologa Brčko Distrikta, Udruženju psihijatara u BiH, Kliničkom centru Univerziteta u Sarajevu, UKC-u Tuzla, UKC-u Republike Srpske, Sveučilišnoj kliničkoj bolnici Mostar i Kliničkoj bolnici “Dr. Safet Mujić” u Mostaru.
Uz objašnjenje kako je stigmatizacija vezana za mentalna oboljenja doprinijela neizvjesnom pravnom i društvenom položaju homoseksualnih i transrodnih osoba, kršenju njihovih ljudskih prava i postavljanju barijera prilikom pružanja adekvatne zdravstvene pomoći, Sarajevski otvoreni centar je naglasio da je vrijeme da se započne proces destigmatizacije ovih manjinskih skupina društva, koje su zbog patologizacije dovedene u još nepogodniji položaj u društvu. Međutim, ono što je potrebno u procesu destigmatizacije ove vrste jeste da psiholozi/ginje i psihijatri/ce javno iskažu svoje stavove o depatologizaciji homoseksualnosti i transrodnosti, odnosno da iz znanstvene perspektive progovore o ovoj temi. Sa tim se složila i dipl. psihologinja i KBT terapeutkinja Belma Žiga, koja nam je u razgovoru o ovoj temi rekla da “postoje jasni nalazi i istraživanja da kroz doživljenu ili očekivanu stigmu, diskriminaciju i nasilje LGBTI osobe imaju dvostruko veću šansu da tokom života razviju neki psihički poremećaj nego heteroseksualne osobe. Stoga, imajući u vidu ove činjenice, zdravstveni radnici/e su dužni/e djelovati u skladu sa standardima struke, raditi na podizanju svijesti i informiranju javnosti o depatologizaciji homoseksualnosti i transrodnosti, te pružati na svojim radnim mjestima adekvatnu podršku LGBTI osobama.”
Nažalost, nijedno od pomenutih udruženja i ustanova nije dostavilo odgovor na upit o zauzimanju stava o depatologizaciji homoseksualnosti i transrodnosti, osim Društva psihologa Republike Srpske, koje u svom odgovoru nije zauzelo stav konkretno o depatologizaciji, ali su naglasili da je “njihovo društvo posvećeno poštovanju i uvažavanju najviših naučnih, profesionalnih i etičkih standarda”, te da je “misija njihovog društva usmjerena na subjektivnu dobrobit cjelokupne zajednice i svakog njenog pojedinca bez obzira na dob, pol, rodni identitet, seksualnu orijentaciju, socijalni i ekonomski status, i sve druge društvene konstrukte koji mogu postati predmetom predrasuda.” Odgovor Društva psihologa RS-a je bitan jer ističe da sve osobe imaju pristup i jedanak tretman od strane zdravstvenih radnika/ca, ali su zdravstveni/e radnici/e prvenstveno kontaktirani kako bi, govoreći o depatologizaciji iz naučne perspektive, doprinijeli stvaranju boljeg društvenog položaja homoseksualnih i transrodnih osoba. Nadamo se da će u budućnosti odgovori na ova pitanja biti češći i da će reflektirati prijeku potrebu za depatologizacijom homoseksualnosti i transrodnosti.
