Identiteti

Identitet može biti definiran kao osobita karakteristika bilo kojeg pojedinca, a koju dijele svi članovi određene društvene kategorije ili grupe.[i] Termin dolazi od grčke riječi identité, koja pronalazi svoj lingvistički korijen u latinskoj imenici identitas, derivaciji latinskog pridjeva idem, koji znači – isti. Psiholozi najčešće koriste termin identiteta da opišu osobni identitet, dok ga sociolozi koriste da opišu društveni identitet. Termin „pregovaranje identiteta” u sociologiji označava proces u kojem osoba pregovara sa društvom ,u širem smislu, o značenju svog identiteta.

Osnovni identiteti se mogu podijeliti na: rodne , spolne , seksualne , jezičke , socijalne, dobne, etnonacionalne, klasne, ekonomske, religijske i rasne i, u novije doba, online identitete. Rodni identiteti mogu biti: maskulini, feminini, transrodni , transvestitski , androgini , iznadrodni (kiborg), queer. Seksualni identiteti mogu biti: homoseksualni (lezbejski i gej), heteroseksualni, biseksualni , demiseksualni, panseksualni, aseksualni , poliamorija, sadomazohizam, queer. Spolni identiteti: muškarac, žena, FTM, MTF, interseksualan_a. Jezički identitet: govor o sebi u muškom, ženskom, srednjem rodu ili kroz neutralne konstrukcije.

Max Weber razlikuje tri osnovne vrste identiteta:

1. ključni (rod, spol, godište, nacija, klasa)
2. situacioni (u konkretnom društvenom okruženju; od situacije zavisi ko je dominantan, a ko subordiniran)
3. diskurzivni (stalno se mijenjaju odnosi moći među sagovornicima)

Cisrod[ii] ili cisseksualni rodni identiteti su identiteti gdje se individualna samopercepcija i prezentacija roda poklapaju sa ponašanjima i ulogama koje se smatraju adekvatnim za nečiji spol. Derivacije toga pojma su cismuškarac i cisžena, za muškarca sa maskulinim rodnim identitetom i ženom sa femininim rodnim identitetom. Drugi pojmovi povezani sa ovim pojmom su i cisseksizam, cispriveligija, cisnormativnost. Cisseksizam označava uvjerenje da su oni koji se identificiraju kao transeksualni inferiorni onima koji su cisseksualni. Cisprivelegija se odnosi na činjenicu da se cisosobe nikada ne moraju suočiti sa diskriminacijom i nasiljem zbog toga što im rod varira od onoga što je urođeno, npr. ne moraju podnijeti dokaze da njihovi dokumenti sadržavaju njihov pravi rod. Cisnormativnost je ekvivalent heteronormativnosti; smatra da je heteroseksualnost normalna seksualna orijentacija i da se seksualne veze i bračni statusi trebaju formirati samo između muškarca i žene, te konsekventno smatra da ljudi potpadaju pod rodnu binarnost – muškarca i žene, s prirodnim ulogama u životu.

Žene – identificirane kao žene (engl. woman-identified women) definirale su sebe bez reference na dominirajuće muške društvene strukture. One dobivaju svoj osjećaj identiteta, ne od muškaraca sa kojima se susreću, nego od unutarnjeg osjećaja sopstva i ideala njege, zajedništva i saradnje, koje definiraju kao ženske. Ljubav, seksualnost i energija tih žena su fokusirane na njih same i druge žene, a ne na muškarce i muške institucije. U društvu koje je omalovažavalo žene, mnoge lezbejske feministice smatrale su da samoljubav i ljubav prema drugim ženama predstavljaju najradikalniji čin koji žena može učiniti.

Kao posebna dinamika rodnog identiteta u lezbejskom svijetu izdvaja se butch-femme identifikacija u kojoj butch ima maskuline osobine, stil i način predstavljanja i samo-indentifikacije, dok femme ima feminine.[iii] Ona se pojavljuje u ranom 20. vijeku kao skup seksualnih i emotivnih identiteta među lezbejkama. Ipak, ta dinamika je najizraženija sredinom 20. vijeka među srednjom radničkom klasom i barskom kulturom. U 70-im godinama 20. vijeka, lezbejski feministički pokret odbacio je butch- femme kulturu kao politički nekorektnu, vidjevši u njoj kapitulaciju pred opresivnim patrijarhalnim standardima. Androginost je tada postala novi lezbejski ideal.

Razlika između transrodnog- transpolnog i transvestitskog izražavanja: dok se transvestiti presvlače iz jednog identiteta u drugi, transeksualne osobe trajno mijenjaju spol, transrodne osobe rade na trajnoj promjeni njihovog društvenog roda, kroz nehirurške metode. Također, tu su i članovi nezapadnih kultura koji imaju svoje specifične identitete, kao što su: brazilski travesti, indijski hijras, polinezijski mahu, afrički ženski muževi, indijanski berdache i balkanske zaklete djevice. Bear (medvjed) je slang koji se odnosi na članove subkulture u muškim gej i biseksualnim zajednicama. Bears su obično dlakavi muškarci krupne građe koji projiciraju sliku hipermaskuliniteta.

Koža (engl. leather) je termin koji pokriva široki spektar seksualnih preferenci, identiteta, struktura, veza i društvenih organizacija koje su povezane onim što se konvencionalno podrazumijeva pod sadomazohističkim seksom. Ta kultura je nastala sredinom 20. vijeka u Americi i Evropi i uključuje elemente dominacije i subordinacije među partnerima, fetišizam, seksualnu orijentaciju prema određenim djelovima tijela, objektima i materijalima i primanje ili davanje fizički bolnog i/ili ponižavajućeg stimulusa.

Poliamorija dolazi od poly, grčke riječi za mnoge i amor, latinske riječi za ljubav, a označava praksu ili želju imanja više od jedne intimne veze u isto vrijeme sa znanjem i prihvatanjem svih uključenih. Poli zastava ponosa se sastoji od tri horizontalne obojene pruge sa simbolom u centru zastave. Plava boja označava otvorenost i iskrenost među partnerima, crvena označava ljubav i strast, dok crna označava solidarnost sa onima koji moraju skrivati svoje veze zbog društvenog pritiska. Simbol u centru zastave je malo, zlatno grčko slovo pi, kao prvo slovo pojma, dok zlatna boja predstavlja vrijednost koju poliamorni ljudi stavljaju na emocionalnu privrženost drugima.

Panseksualnost ili omniseksualnost je seksualna i emotivna privlačnost prema osobama svih rodnih i spolnih identiteta, a dolazi od grčke riječi koja znači sve. Panseksualne osobe mogu reći za sebe da su rodno slijepe, te sam koncept panseksualnosti namjerno odbija rodnu binarnost.

Demiseksualnost – demiseksualna osoba ne doživljava seksualnu privlačnost, osim ako ne uspostavi čvrstu emocionalnu vezu sa nekim. Termin demiseksualan dolazi od orijentacije koja se nalazi na sredini između seksualnog i aseksualnog. Demiseksualce, generalno, ne privlači niko, bilo kojeg roda, međutim, kada se osoba emocionalno poveže sa nekim, demiseksualac osjeća seksualnu privlačnost i želju, ali samo prema tom određenom partneru. Prema hipotetskom modelu, osoba koja se identificira kao demiseksualac ne doživljava primarnu seksualnu privlačnost, ali doživljava sekundarnu seksualnu privlačnost. U tom modelu, primarna seksualna privlačnost je bazirana na vanjskim kvalitetama, kao što su izgled, odjeća ili osobnost, dok sekundarna seksualna privlačnost proizilazi iz konekcije, obično romantične, ili iz bliskosti te osobe sa drugom.

O identitetu kiborga najviše je pisala i postulirala ga kao feministički identitet, Donna Haraway. Kiborg je za nju kibernetički organizam, hibrid mašine i organizma, kreacija življene društvene realnosti, kreacija fikcije. Ona smatra da kiborzi trebaju politiku afiniteta, a ne politiku identiteta, pošto su kiborzi hibridni i provizorni, ne mogu biti povezani sa političkim programima koji zahtijevaju stabilan, esencijalistički identitet. Prevazilaženje granica je još jedna od strategija hibridnosti identiteta. O tome, osim Harawayove, govori i Gloria Anzaldua u svojoj knjizi: Teorije identiteta na granici: nova Mestiza u Graničnoj zemlji. Mestiza označava graničnu svijest ili pluralnost Ja. Ova svijest izranja iz subjektiviteta koji je konstruiran oko mnogostrukih odrednica – roda, klase, seksualnosti u različitim kulturama sa različitim rasnim identitetima. To je konstantno promjenjiv proces, tj. aktivnost slamanja binarnog dualizma i stvaranja trećeg prostora između prostora, granice, pukotine koja dozvoljava kontradikcijama da koegzistiraju u proizvodnji novog elementa – mestize, hibridnosti.

Ovaj skup nije onaj gdje se oštećeni ili odvojeni djelovi samo spoje. Niti je balansiranje ili suprotstavljanje moći. U pokušaju da postigne sintezu, sopstvo je dodalo treći element, koji je veći nego zbroj njegovih oštećenih djelova. Kulturalna praksa nove mestize je politička praksa omogućena postizanjem osvještenja i prihvatanja pluralnog sopstva. U svom naglašavanju unutarnje borbe, ovaj esej provocira promišljanje o vezi između individualne transformacije i društvene promjene.[iv]

Ona, također, odbacuje identitarne politike, govoreći da nema ništa u bivanju ženom što prirodno povezuje žene, umjesto toga i ona zagovara praktikovanje politika afiniteta.

Shvatanje identiteta kao konstrukta ili potpuno odbijanje identitarnih politika, karakteristika je postmodernih filozofa čiji pogledi na identitete, ujedno, uključuju i promišljanje o LGBT zajednici.

Za Deleuza i Guattarija, Ja je samo mjesto spajanja beskonačnih i nasumičnih impulsa i tokova (linija bijega i mašinističkih asemblaža) koji se preklapaju i presijecaju jedni sa drugim, ali koji nikada ne formiraju ništa osim najprolaznijih i najdinamičnijih podudarnosti. Na njihovo shvatanje sopstva nadovezuje se i shvatanje identiteta, koje u knjizi Razlika i Ponavljanje, Deleuze uspostavlja kao identitet razlike:

Vraćanje je, stoga, jedini identitet, ali identitet kao sekundarna moć, identitet razlike, identično koje pripada različitom ili se okreće oko različitog. Takav identitet, proizveden od strane razlike, određen je ponavljanjem. Ponavljanjem u vječnom vraćanju, stoga, sastoji se u zasnivanju istoga na temelju različitog.[v]

U svom prvom djelu Historije seksualnosti, Foucault utvrđuje metamorfozu društvenog diskursa o seksualnosti u 19. vijeku koja, po njemu, rezultira stvaranjem specifičnih seksualnih identiteta, te, prema tome, tvrdi da seksualnost nije transhistorijska ljudska esencija, nego moderni izum, proizveden kroz različite diskurse kao što su religija , znanost, književnost i medicina . Tako, govoreći o identitetu, govori o važnosti samokreacije:

Ako identitet postane problem seksualne egzistencije i ako ljudi misle da moraju „otkriti” svoj „vlastiti identitet” i da njihov identitet mora postati zakon, princip, kod njihove egzistencije; ako je vječno pitanje koje si postavljaju: da li se ovo podudara sa mojim identitetom?, onda, mislim, okrenuti će se onoj vrsti etike koja je vrlo blizu staroj heteroseksualnoj kreposti. Ako smo upitani da se dovedemo u vezu s pitanjem identiteta, to mora biti identitet jedinstvenog sopstva. Ali, odnos koji moramo imati sa nama samima nije onaj identiteta, već mora biti odnos diferencijacije, kreacije i inovacije.[vi]

U okviru rasprave o seksualnom identitetu queer teorija, također, postavlja pitanje zašto bi temelj definiranja identiteta bio odabir objekta? Šta je sa onima koji svoju seksualnost definiraju okrećući se zadovoljstvu samom : sado-mazohisti i, po tom definiranju, biseksualci bi imali slabije razvijen identitet ili bi pažnja mogla biti isto tako okrenuta prema subjektu, koji može biti muško, žensko, ni muško, ni žensko, i muško i žensko. Međutim, Tamsin Spargo naglašava da su u diskursu kulture svi seksualni identiteti povezani s rodnom klasifikacijom jer se mogu smatrati gej muškarcem ili heteroseksualnom ženom, ali se ne mogu smatrati muškarcem-lezbejkom. Judith Butler upravo razvija ovu tezu govoreći da je prisilna heteroseksualnost ugrađena u rod putem proizvodnje tabua homoseksualnosti, što rezultira lažnom povezanošću prividno stabilnih rodova oslonjenih na odgovarajući biološki spol. Ideja da neki vidovi roda mogu biti subverzivni usješno je ostvarena u kempu. Kemp je diskreditirani, ali upućeni subverzivni jezik (u širokom smislu) zanijekanog queersubjekta. Kemp izvedba oživljava taj subjekt koji služi i kao kritika kulture.[vii] Ovaj koncept se izravno može povezati sa konceptom rodne performativnosti Judith Butler, te se može uvidjeti da, premda se queerteorija opire terminu rod, ipak i ona sprovodi subverzivnost roda.

Izvor: Moranjak-Bamburać, Nirman. Vodič kroz studij roda, ideologije, kulture. Sarajevo, Centar za interdisciplinarne studije Univerziteta u Sarajevu, 2006, str. 21.

Uputa za dalje čitanje, pored već navedenih djela:

za više informacija o Foucaultovom viđenju identiteta vidi: Foucault, Michel. Sex, Power and the Politics of Identity. New York, Semiotext(e), 1996, str. 385.

Za Deleuzeovu definiciju identiteta pročitati: Gilles, Deleuze. Difference and repetition. London, Continuum International Publishing Group, 2005, str. 51.

O identitetu mestize vidi: Khalil Hammad, Lamia. Border Identity Politcs: The New Mestiza in Borderlands, Rupkatha Jornal Vol. 2, No. 3, 2010, str. 307. Za još informacija o Foucaultu i queer teoriji pročitati: Spargo, Tamsin. Foucault i queer teorija. Zagreb, Naklada Jasenski i Turk, 2001.

Piše: Jadranka Ćuzulan