SAM ili Split Attraction Model je model koji se koristi u psihologiji kako bi se objasnila podjela privlačnosti na seksualnu privlačnost i romantičnu privlačnost. Na taj način je najjednostavnije objasniti šta je to zapravo spektar aseksualnosti, koji identiteti ga čine, i na koji način se manifestuju. Prema ovom modelu, koji je u određenom obliku konceptualiziran još krajem devetnaestog stoljeća, postavlja se razlika između dvije privlačnosti, seksualne i romantične, i implicira se mogućnost njihovog razilaženja. Jednostavno rečeno, može se voljeti i bez seksa, a može se i seksati bez ljubavi.
PIŠE: Kemal Alijagić
U ovim situacijama dešava se pojava nečeg što zajednica naziva aseksualnim spektrom. Ovaj spektar čini određen broj identiteta koji nisu striktno ujedinjeni u svojim privlačnostima. Najjednostavniji primjer bi bila sama aseksualnost, koja predstavlja nedostatak želje za intimnim, ali ne i nedostatak želje za romantičnim odnosima. Tako kroz kombinacije dvije atrakcije dobijamo cijeli aseksualni spektar, u koji spadaju brojni identiteti o kojima se ili gotovo nikako ne raspravlja, ili se vode rasprave o tome da li, i na koji način su ovi identiteti dio LGBTIQ+ zajednice. Uglavnom je prihvaćeno da jesu, jer definitivno ne spadaju u hetero-normativni sistem vrijednosti (pa i onih romantičnih i seksualnih).
Aseksualnost, šta jeste i šta nije
Aseksualnost je nedostatak seksualne atrakcije, libida ili želje za seksualnom aktivnošću. Aseksualnost nije celibat iz bilo kakvih razloga, niti seksualna represija ili disfunkcija, kao ni nemogućnost pronalaska partnera ili strah od intimnosti. Aseksualnost ne znači da se ne možete rodno izražavati kako želite, ili da ne možete imati porodicu ili djecu. Aseksualnost je dakle oblik seksualne orijentacije, identitet kao i svi ostali seksualni identiteti.
Graysexual
Ovaj identitet predstavlja aseksualnost u određenoj mjeri, ali ne u potpunosti. Nosi ovakav naziv baš zato što se smatra ”sivom zonom” između seksualnosti i aseksualnosti, jer se seksualna atrakcija javlja rijetko, u specifičnim okolnostima. Kao i većinu stvari, ljudi ovu (a)seksualnost dijele u kategorije, od kojih su tri najviše zastupljene. Prva je takozvana ”sex-repulsed” kategorija, i implicira odbojnost ili totalnu nezainteresovanost za seksualne odnose. Druga kategorija su ”sex-neutral” osobe, koje nisu totalno nezainteresovane, ali također ne bave se aktivnim traženjem seksualnih partnera_ica. Tu je i ”sex-positive” kategorija, koja se odnosi na sve koji se identifikuju kao aseksualni_e, ali svakako pronalaze zadovoljstvo u intimnim odnosima, bilo kroz zadovoljavanje partnera_ice ili na druge načine.
Demiseksualnost: prvo ljubav, pa onda sve ostalo
Demiseksualnost predstavlja identitet, koji se često ne shvaća ozbiljno (zahvaljujući jeftinoj književnosti i jeftinijem romantiziranju), a označava osobe čijoj seksualnoj atrakciji prethodi razvijena emotivna povezanost. U odnosu na većinu ostalih identiteta demiseksualne osobe rjeđe osjećaju i ispoljavaju seksualnu privlačnost. Za većinu ljudi, seks apsolutno ne mora da podrazumijeva ikakva romantična osjećanja, i dok se seksualna privlačnost može i često se i razvija ”na prvi pogled”, kod demiseksualnih osoba je takva pojava jako rijetka. Formiranje emotivne veze također ne podrazumijeva i razvitak seksualne atrakcije, ali emotivna veza je svakako preduvjet za razvijanje fizičke intimnosti. Vrijeme potrebno za razvijanje emotivnih veza varira od osobe do osobe, i baš kao i aseksualni spektar, demiseksualnost možemo posmatrati kao spektar unutar spektra.
Kvirplatonične veze ili ”friends with emotional benefits”
Jedan od termina koji se razvio u aseksualnoj zajednici jeste termin kvirplatoničnih veza. To su veze koje nastaju iz prijateljstva, i uključuju još veću dozu emotivne povezanosti ali ne i romantične. Dakle, kvir alternativa običnim romantičnim vezama, jer često izlazi iz okvira onog što se smatra ”društveno prihvatljivim” u platoničnim vezama, kroz okvir dubokog prijateljstva, bez obzira na rodnu identitet i seksualnu orijentaciju. Zamislimo, ljudi se vole, i samo to.
U javnosti se često postavlja pitanje potrebe za označavanjem identiteta koji pripadaju aseksualnom spektru, vjerovatno iz neznanja ili nerazumijevanja. Svi identiteti koji pripadaju aseksualnom spektru nose svoje oznake jer osobe koje se identifikuju kao aseksualne to rade na vlastiti način, ali iz neopisive, ljudske potrebe za pripadanjem. To je potreba za zajednicom koja je prošla sličan nedostatak atrakcije, i koja zna kako to nije ništa strašno, potreba za zajednicom koja će reći kako je okej ne tražiti seksualne partnere, kako je okej biti u vezi bez stalne seksualne aktivnosti, potreba za zajednicom koja prema istraživanjima čini do 1% društva. Aseksualna/aromantična zajednica se može gotovo posmatrati kao posebna zajednica unutar šire LGBTIQ+ zajednice, jer ima razvijenu vlastitu terminologiiju, identitete koji je čine, kao i mrežu podrške za razbijanje stigme i mitova koji se često vežu za aseksualnost.
Članak je objavljen uz podršku američkog naroda putem Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID). Sadržaj članka isključiva je odgovornost Sarajevskog otvorenog centra i nužno ne odražava stavove USAID-a niti Vlade Sjedinjenih Američkih Država.
