PIŠE: Fedor Marjanović
Kada se govori o queeru u vizuelnoj umjetnosti, prošlu godinu su obilježila dva djela čiji se značaj ne svodi samo na tematski okvir, već i na estetski domet koji ga prati. U pitanju su serija Saputnici (Fellow Travelers) i film Svi mi stranci (All of Us Strangers). Iako se poetički razlikuju, njihovo poređenje se nameće time što su pred publiku izašli istovremeno, a kroz njega se vide dva potencijalna načina uspješne umjetničke obrade queera. Dok Saputnici prate ljubavnu priču koja se proteže kroz nekoliko decenija i prerasta u otvoreno društvenu i političku priču queer pokreta, film Svi mi stranci predstavlja jednu intimističku meditaciju o traumama iz djetinjstva koje nas oblikuju za čitav život.
Pogled samoće
Iako je prvenstveno promovisan kao ljubavni film, Svi mi stranci tek uslovno pripadaju tom žanru. Također, on odstupa od osnovnih žanrovskih normativa queer ljubavnog filma. Ako se opet posegne za poređenjem sa Saputnicima, lako je zapaziti da serija prati određene žanrovske norme. Prije svega tu je skrivena veza, tajenje sopstvenih seksualnih sklonosti i ljubavi, kao i ljubavni trougao koji uključuje jednu heteroseksualnu osobu, u ovom slučaju junakovu suprugu. Svi mi stranci zaobilaze sve žanrovske trope i internalizuje problematiku priče. Dva glavna junaka, Adam (Andrew Scott) i Harry (Paul Mescal) od početka su otvoreno gay. Početne prepreke za ostvarivanje odnosa nisu društvene stege koliko Adamova povučenost i stidljivost, ali one se kao takve brzo prevazilaze, barem na prvu. Postavlja se pitanje da li se ovo može smatrati queer filmom? Da, jer osnovne probleme queer osobe u heteronormativnom društvu posmatra iz unutrašnje perspektive.
Pisati o Svima nama strancima je skoro nemoguće, a da se ne pomene prvi kadar, jer on kao u rijetko kojem filmu određuje temu i ton ostatka djela. Sunce zalazi iznad grada i postepeno se razaznaje silueta muškarca koji posmatra daljinu. Gledaocu postaje jasno da je čitav pejzaž posmatrao kroz prozor, te da je zamišljeni čovjek sam junak odnosno njegov odraz, odnosno da svijet vidi njegovim očima. Spori tempo kojim se Adamov odraz ocrtava i tugom u njegovom pogledu, određuje atmosferičnu prirodu filma, te melanholičnost koja je obilježava njegovu estetiku. Čak i London djeluje pusto, više kao grad duhova nego kao metropola.
Svi mi stranci je prije svega film o samoći. Prati dva narativa koji se paralelno razvijaju, a povezani su glavnim junakom Adamom. Prvi jeste njegova veza s Harryjem, koja na prvu teče harmonično i ne nailazi na bitne prepreke. Drugi narativ prati Adamov odnos s pokojnim roditeljima i njemu je dat primat. Naime, Adamovi otac (Jamie Bell) i majka (Claire Foy) su poginuli kada je on imao dvanaest godina u saobraćajnoj nesreći za Božić. Ovaj tok priče oslanja se na elemente fantastike, pošto se Adam, vraćajući se u gradić i kuću u kojoj je živio s roditeljima, ponovo sreće sa njima i to upravo onakvima kakvim ih se sjeća, dok su oni svjesni svoje sudbine, kao i toga da je čovjek s kojim pričaju (godinama stariji od njih) njihov odrasli sin. Iako prvi susret prošlih roditelja i budućeg sina počinje idilično, Adamu se javlja strah od (ne)odobravanja životnih izbora, prije svega otvorenog priznavanja sopstvene seksualnosti. Duhovi majke i oca istovremeno su nadoknada izgubljene ljubavi i utvare iz prošlosti zbog kojih junak preispituje sopstveni život. Paralelno s tim odnosom se produbljuje veza s Harryjem i postepeno se otkriva njegovo traumatično iskustvo. Osim ljubavi, obojicu povezuje strah od porodičnog neprihvatanja, zbog čega se i jedan i drugi osjećaju kao stranci.
Pripovjedni stil filma je liričan, u najboljem smislu te riječi. Priču ne pokreće poprilično svedena radnja koliko atmosfera koja se uspostavlja sjajnom kinematografijom, muzikom i glumom. Andrew Scott kao glavni nosilac filma dao je vjeran portret usamljene osobe s nerazriješenim traumama iz djetinjstva. Najviše oduševljava njegova sposobnost da se iz lika odraslog čovjeka prebaci u obrazac ponašanja djeteta prilikom interakcije s pokojnim roditeljima. Ove su scene možda bile najteže za izvođenje, jer je potrebno imati u vidu da su mama i tata u ovom slučaju stariji od sina, ali njihov odnos nikada ne izgleda bizarno, već iskreno i uvjerljivo, što spada u veliku zaslugu Bella i Foy. Konačno, treba istaći i Mescalovu sposobnost da izvede transformaciju Harryja, koji se javlja kao idealizovani spasilac, ali se postepeno razotkriva kao ranjeni junak, kojem je potrebno spašavanje.
Iako postoje blagi elementi horora, oni nikada ne preovladavaju nad emocijama koji su težišna tačka filmske strukture. Čak i pomenuti trenuci strave ne proizilaze iz klasičnog osjećanja straha (žanrovski posmatrano), već iz Adamove anksioznosti da će izgubiti idilični imaginarni svijet koji je ponovo izgradio s majkom i ocem, kao i iz pitanja koje se gledaocu od početka do kraja nagovještava, ali se nikad u potpunosti ne odgovara, da li je sve što gleda istina ili samo plod junakovog mentalnog posrnuća.
Sam broj uloga upućuje na tjeskobu samotnog života, pošto su četiri pomenuta lika jedine prave uloge u filmu, a roditelji su poznati samo kao mama i padre. Svi ostali likovi koji se fizički pojavljuju svedeni su na ćutljive statiste koji samo pojačavaju utisak Adamove otuđenosti od svijeta, dok jedini drugi lik koji ima govorne replike jeste konobarica čije se lice ni ne vidi u filmu. Gledaocu nije potrebno dugo da shvati da je čitava radnja internalizovana naracija junakove svijesti.
Imenovanje razlike
Scene u kojima film u potpunosti postaje queer za čudo nisu erotske scene, jer one ne posjeduju tipičnu žanrovsku prepreku, već scene autovanja pred roditeljima. Majčine reakcije počinju s nevjericom, odbijanjem da povjeruje u sinovu homoseksualnost i razočaranjem, pri čemu se na Adama obrušava arsenalom homofobnih pitanja, koji predstavljaju duh vremena u kojem je živjela. Oni idu od zabrinutosti za odnos okoline prema sinu, preko iznenađenosti činjenicom da je homoseksualnost uglavnom prihvaćena i da nije predmet javnog sramoćenja, do zgražavanja nad legalizacijom istospolnih brakova. Očeva reakcija je neočekivano razumnija od majčine, iako razgovor s njim otvara Pandorinu kutiju vršnjačkog nasilja u školi, ignorisanja dječjeg plača, kao što otkriva činjenicu da bi otac vjerovatno bio nasilnik da su bili vršnjaci. Odnos s roditeljima je zapravo unutrašnja borba sa sopstvenim demonima, koja junaka vodi od ponovnog suočavanja s traumama iz prošlosti do prihvatanja stvarnosti i sebe onakvim kakav jeste.
Nježnost scena s roditeljima recipročna je nježnosti scena s Harryjem, koji predstavlja očinsku zamjenu koliko i ljubavnog partnera. Ipak, trenutak u kojem se dva zaljubljena muškarca povezuju jeste razmjena traumatskih porodičnih iskustava. Dok je Adam čitav život živio u neznanju da li bi ga roditelji prihvatili i podržali, Harry je odbijanje doživio. Scena u kojoj se njih dvojica obnaženi ispovijedaju jedan drugom, možda je jedan od najnježnijih trenutaka u čitavom filmu, kao i centralni dio u kojem se objašnjava naslov.
„Uvijek sam se osjećao kao stranac u porodici. Autovanje je samo imenovalo razliku koja je uvijek postojala među nama“, kaže Harry, dok Adam odgovara: „Stvarno je smiješno. Sada je mnogo bolje, naravno da jeste. Većina rana se zacijelila, ali ne treba ti mnogo da se vratiš na staro. Ispod svih tih slojeva i dalje se osjećaš kao i prije.“
Ovaj dijalog definiše centralni problem filma, da se od tortura iz mladosti i odbacivanja najbližih nikada ne može u potpunosti oporaviti i nagovještava Harryjevu tragičnu priču koja se razvija skrivena iza Adamove. I tu se vraćamo na samoću koja konačno povezuje Adama i Harryja, samoću koja predstavlja posljedicu trauma iz djetinjstva, skrivanja samog sebe, nepovjerenja u to da je iko sposoban da nas voli, kao i sumnje da smo dostojni ljubavi.
U konačnici, ovaj film je postigao veliki komercijalni uspjeh, kao pozitivne kritike, što predstavlja veliku pobjedu scenariste i režisera Andrewa Haigha da estetizuje unutrašnju borbu queer ljudi i pretoči je u filmski jezik koji se publici prije svega obraća iskrenim emocijama.
Članak je objavljen uz podršku američkog naroda putem Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID). Sadržaj članka isključiva je odgovornost Sarajevskog otvorenog centra i nužno ne odražava stavove USAID-a niti Vlade Sjedinjenih Američkih Država.
