Biseksualnost, kao seksualna orijentacija, podrazumijeva emotivnu ili seksualnu privlačnost prema osobama i muškog i ženskog roda/spola. Radi se o širokom terminu koji uključuje mnogo toga: osobe koje privlače i muškarci i žene; osobe koje, uglavnom, privlači jedan rod/spol, ali ne isključuju privlačnost ka drugom rodu/spolu; osobe koje svoj seksualni identitet doživljavaju kao fluidan i promjenjiv; osobe koje posmatraju koncept privlačnosti “bez obzira na spol/rod”, te su im drugi aspekti bitniji pri utvrđivanju privlačnosti; osobe koje ne smatraju da postoje samo dva roda i da ljude privlače jedan, drugi ili oba.[i]
Biseksualnost je jedna od tri glavne klasifikacije seksualne orijentacije, zajedno sa heteroseksualnom i homoseksualnom. Biseksualnost je (bila) prisutna u različitim etapama ljudskog razvoja, kao i u životinjskom svijetu. U antičkoj Grčkoj muškarci koji su imali ljubavnike su mogli imati i žene i/ili ljubavnice. Spartanci su prakticirali erotske veze između iskusnih i tek regrutiranih vojnika, zarad učvršćivanja lojalnosti i herojstva. U antičkom Rimu se za Julija Cezara govorilo da je žena svakog muškarca i muž svake žene. Rimski imperator Hadrijan je Antinoja, svoga mladog ljubavnika, proglasio bogom nakon njegove smrti.
Termin biseksualnost se često povezuje sa pojmovima panseksualnost, omniseksualnost i queer, s obzirom na tvrdnje da biseksualnost obuhvata seksualnu ili emotivnu privlačnost prema svim rodnim i seksualnim identitetima.[ii] Uprkos terminološkoj razno likosti, termini biseksualac_ka i biseksualnost se najčešće koriste.
Po American Psychological Associationu, neko ne mora biti ekskluzivno homoseksualan ili heteroseksualan, nego može osjećati različite stupnjeve od oboje. Seksualni identitet se može razvijati godinama, a seksualna privlačnost i ponašanje ne moraju se nužno poklapati sa identitetom – termini ‘heterofleksibilan_a’ i ‘homofleksibilan_a’, kao i ‘muškarci koji spavaju s muškarcima’ ili ‘žene koje spavaju sa ženama’ se, također, mogu koristiti.[iii]
Ideja biseksualnosti je bila prisutna u filozofskoj i psihijatrijskoj literaturi na kraju 1880-tih, ali njena važnost u psihoanalitici počinje sa Sigmundom Freudom (1856. – 1939.) i njegovim saradnikom Wilhelmom Fliessom (1858. – 1928). Sigmund Freud, austrijski neurolog koji se smatra osnivačem psihoanalize, predstavio je termin urođene biseksualnosti, odnosno, predispozicije ka biseksualnosti, baziran na radu sa saradnikom Wilhelmom Fliessom. Urođena biseksualnost podrazumijeva da su svi ljudi rođeni biseksualni jer u ranim periodima razvoja prolaze kroz period hermafroditizma, ali da kroz psihološki razvoj postaju monoseksualni, dok biseksualnost postaje latentna. Smatrao je da sve osobe mogu biti biseksualne u određenom periodu svog života, a ovu tvrdnju je bazirao na ideji da ugodna iskustva seksualnosti s istim spolom, tražena ili ne, ostvarena ili u domenu fantazije, postaju dio potreba i želja individue u društvenom razvoju. Freud je teoriju urođene biseksualnosti često istraživao na sesijama sa pacijenticom Dorom (pseudonim za Idu Bauer,
1882. – 1945.), te Čovjekom- vukom, pacijentom koji je nastojao potisnuti svoje homoseksualne tendencije. Tokom svoje karijere, Freud je naglašavao važnost biseksualnosti: “Bez uzimanja biseksualnosti u obzir bilo bi nemoguće razumjeti seksualna ponašanja kod muškaraca i žena, niti bi bilo moguće razumjeti konflikte koji iz toga proizilaze.”[iv]
Psihoanalitičar Joseph Merlino, urednik knjige Freud at 150: 21st Century Essays on a Man of Genius, izjavio je: Freud je tvrdio da je biseksualnost normalan dio razvoja. (…) Nije to posmatrao kao nešto što treba kriminalizirati ili kažnjavati. Brojne psihoanalitičke institucije su smatrale da vas se ne treba prihvatiti ako ste homoseksualac; to nije bilo Freudovo mišljenje.[v]
Američki biolog i profesor entomologije i zoologije Alfred Kinsey (1894. – 1956.) je putem svojih izvještaja i tzv. Kinseyeve skale, nastojao opisati seksualnu historiju osobe i epizode njihove seksualne aktivnosti u određenom periodu. Kinseyeva skala ide od 0 (ekskluzivno heteroseksualan_a) do 6 (ekskluzivno homoseksualan_a). Njegovo istraživanje je dokazalo preovladavanje biseksualnosti– rad iz 1948. godine, Seksualno ponašanje muškaraca, pokazuje da je “46% muške populacije imalo heteroseksualne i homoseksualne odnose ili su reagirali na osobe oba spola tokom svog odraslog života”.[vi] Kinsey je tako dokazao da većina ljudi funkcionira između ekskluzivne homoseksualnosti i ekskluzivne heteroseksualnosti, odnosno, da su funkcionalno biseksualni do određenog nivoa, ali ne izražavaju biseksualnost kao ponašanje, što je u to vrijeme bila revolucionarna tvrdnja.
Kada je u pitanju razvoj biseksualnog identiteta, i on je podložan promjeni tokom vremena. Prema jednom istraživanju, utvrđeno je da biseksualni identitet može služiti kao tranzicijski identitet prema gej/ lezbejskom identitetu[vii], ali to ne mora biti slučaj. Za mlade ljude koji su se identificirali kao gej/lezbejke prije ispitivanja, postojala je tri puta veća šansa da će se isto identificirati pri narednom ispitivanju. Od mladih ljudi koji su se identificirali samo kao biseksualni_e u ranijim ispitivanjima, 60-70% se nastavilo tako identificirati, dok je otprilike 30-40% preuzelo gej/lezbejski identitet tokom vremena. Međutim, biseksualnost ne predstavlja uvijek stanje između, te tako postoje različiti tipovi biseksualnosti.
Moglo bi se reći da je biseksualnost seksualna orijentacija koju je, takoreći, najteže utvrditi. Biseksualnost je često nevidljiva, isključena iz medija, lezbejskih i gej zajednica, seksualnih istraživanja, psihologije i psihoterapije, te zakona.[viii] Upravo zbog toga što se biseksualnost često smatra tranzicijskim identitetom, biseksualci_ke su još češće žrtve diskriminacije i potpunog skrutiniziranja biseksualnog identiteta, te bifobije – negativnih stavova i ponašanja usmjerenih ka biseksualnim osobama, koji su često negativniji od onih upućenih drugim manjinskim grupama.
Bifobija ima mnogo oblika, a neki od njih su: poricanje biseksualnosti; nevidljivost biseksualaca_ki; isključivanje biseksualaca_ki; marginalizacija biseksualaca_ki; negativni stereotipi. Još jedna karakteristika bifobije je dupla diskriminacija: biseksualce_ke mogu diskriminirati kako heteroseksualci_ke, tako i lezbejke i gejevi. Obje grupe mogu biti sumnjičave prema biseksualnim partnerima (zbog straha da će biti ostavljeni zbog drugog spola/roda), te pretpostavljati da će biseksualci_ke biti prijetnja njihovim vezama.
Neki primjeri isključivanja podrazumijevaju nemogućnost učestvovanja u pride-ovima, stavljanje biseksualaca_ki na kraj pride povorke i manjak prisutnosti biseksualnih osoba koje na pride-ovima govore jednako kao i lezbejke, gejevi i trans osobe. U Velikoj Britaniji su neki gej klubovi zadržavali gay-only princip na vratima, što znači da su biseksualci_ke morali lagati ukoliko žele ući u klub. Nedavno doneseni zakoni u Velikoj Britaniji te prakse čine ilegalnima, ali strah među biseksualcima da će biti isključeni ako se budu pokušali uključiti u LGBT grupe još uvijek postoji.[ix]
Kao i kod lezbejki i gejeva, problemi pri razotkrivanju vlastitog seksualnog identiteta su prisutni i kod biseksualaca_ki. Na to utiču nevidljivost, stereotipi i bifobija, te zbog toga biseksualci_ke mogu osjećati pritisak da se outuju kao gejevi ili lezbejke, prije nego kao biseksualci_ke zbog popularne binarne percepcije seksualnosti i veće vidljivosti lezbejskih i gej zajednica.
Zvanične statistike o broju biseksualnih osoba ne postoje, zbog manjka istraživanja i težine provođenja, kao i zbog različitih definicija biseksualnosti. Biseksualnost je, uglavnom, proučavana zajedno sa homoseksualnošću, pri čemu je zanemarivano da se biseksualnost razlikuje od homoseksualnosti. Nedavna istraživanja u SAD-u su utvrdila da su biseksualci_ke najveća populacijska grupa unutar šire grupe LGB individua – od 3 do 5% populacije se identificira kao biseksualno (u poređenju s 1– 3% koji_e se identificiraju kao gejevi/lezbejke).[x] Još jedna američka studija pokazuje da 13% žena i 6% muškaraca osjeća privlačnost ka više rodova (dok se samo 2,8% žena i 1,8% muškaraca, zapravo, identificiralo biseksualnima).[xi]
Kada su u pitanju dokumentirani napadi na biseksualce_ke, The Bisexuality Report navodi izvještaj Stonewalla UK-a na državnom nivou iz 2008. godine, koji je u obzir uzeo i biseksualce_ke, te je otkriveno da je jedan od 20 biseksualaca_ki iskusio_la homofobični napad u posljednjoj godini, a manje od jednog od 12 u posljednje tri godine, što je niže od uobičajenih statistika napada na LGB individue, što može imati veze s tim da nisu identificirani kao lezbejke ili gejevi, te sa manjom vidljivošću biseksualaca.[xii]
Od svih pripadnika seksualnih manjina, biseksualci_ke najčešće imaju probleme s mentalnim zdravljem, te pate od depresije, anskioznosti, samopovređivanja i sklonosti ka samoubistvu, što je potvrđeno u istraživanjima na međunarodnom nivou[xiii], te se povezuje s bifobijom i nevidljivošću biseksualaca_ki. Velika australijska studija pokazala je da su problemi s mentalnim zdravljem znatno veći kod biseksualaca_ki, nego kod lezbejki, gejeva ili heteroseksualaca.[xiv]
Simbol biseksualne zajednice je zastava koja na vrhu ima ružičastu prugu za homoseksualnost, plavu na dnu za heteroseksualnost i ljubičastu u sredini koja predstavlja biseksualnost. Čest je i simbol dva trokuta, ružičastog i plavog, koji pri preklapanju tvore treći, ljubičasti trokut.
Biseksualna zastava
Generalno govoreći, nevidljivost biseksualca_ki prisutna je i u medijima, sudeći po istraživanjima provedenim u Velikoj Britaniji od strane web sitea The Bi Media i Stonewall UK– a[xv]. Biseksualnost je prikazana u brojnim filmovima (Black Swan, Frida, Showgirls, Alexander, The Rocky Horror Picture Show, Henry i June, Chasing Amy, Velvet Goldmine, Basic Instinct, The Rules of Attraction, Brokeback Mountain), ali se i dalje u filmskoj industriji više potenciraju gej i lezbejski, nego biseksualni identiteti. Poznati muzičar David Bowie je 1972. godine, u intervjuu za Melody Maker, izjavio da je biseksua
lan. U novijem periodu, veliku popularnost stekla je pjesma I Kissed A Girl američke pjevačice Katy Perry. Lady Gaga se deklarirala kao biseksualka, kao i britanska pjevačica Jessie J. Brian Molko, pjevač grupe Placebo, je deklarirani biseksualac. Kada je u pitanju književnost, roman Orlando Virginie Woolf iz 1928. Godine, govori o muškarcu koji se pretvara u ženu, te je baziran na životu Virginijine ljubavnice Vite Sackville-West. Virginia Woolf je koristila koncept mijenjanja spola kako bi izbjegla zabranu knjige zbog homoseksualnog sadržaja. Njena knjiga iz 1925. godine, Mrs Dalloway, fokusira se na biseksualnog muškarca i biseksualnu ženu u seksualno neispunjenom heteroseksualnom braku u kasnijem životnom dobu. U djelima pisca Breta Eastona Ellisa su česti biseksualni likovi, npr. u romanima Less Than Zero (1985) i The Rules of Attraction (1987).
U Bosni i Hercegovini biseksualnost, također, egzistira u sferi nevidljivosti u samoj zajednici, te se često zanemaruje u odnosu na dominantne gej i lezbejske identitete. Biseksualci_ke se smatraju ljudima koji se ne mogu/ne znaju odlučiti, te su vrlo često diskriminirani u samoj, ionako zatvorenoj, LGBT zajednici. O posebnoj vidljivosti i poziciji biseksualnih osoba u BiH se nikako ne može govoriti jer i u samoj zajednici zauzimaju marginalne pozicije, te ih se obično smatra osobama sa neozbiljnim namjerama koje su sklone promiskuitetu i mijenjanju ženskih i muških partnera. Iako se spominju u samoj skraćenici LGBT, kada je u pitanju borba za njihova prava u BiH, ipak je to samo deklarativno spominjanje, te se postojanje biseksualaca_ki i njihovih prava obično zanemaruje, odnosno, njihov seksualni identitet se često ne smatra jednako relevantnim u borbi za ljudska LGBT prava kao što su lezbejski i gej identiteti.
Više informacija o trenutnom stanju ljudskih prava biseksualaca_ki dostupno je u nedavno izdanom izvještaju The Bisexuality Report: Bisexual Inclusion in LGBT Equality and Diversity, prvi izvještaj ove vrste koji je izdan u Velikoj Britaniji u februaru 2012. godine u saradnji sa Centre for Citizenship, Identities and Governance i Faculty of Health and Social Care u okviru Open Universityja. Iako je fokusiran na Veliku Britaniju, ovaj izvještaj daje dobar pregled pozicije ljudskih prava biseksualaca_ki i njihovih glavnih problema. Korisna referenca su i web sajtovi: The American Institute of Bisexuality (www.bisexual.org), te BiMedia (www.bimedia.org).
Piše: Masha Durkalić
Preuzeto iz publikacije Pojmovnik LGBT kulture, Sarajevski otvoreni centar, 2012.
[i] Meg Barker et al. The Bisexuality Report: Bisexual Inclusion in LGBT Equality and Diversity. The Open University, Center for Citizenship, Identities and Governance and Faculty of Health and Social Care, 2012. str. 3
[ii] The Bisexual Index. What is Bisexuality?, 2011.
[iii] Rosario, M. et al. Sexual Identity Development Among Lesbian, Gay, and Bisexual Youths: Consistency and Change Over Time, Journal of Sex Research, 2006. str. 46– 58
[iv] Freud, Sigmund. Three Essays On the Theory of Sexuality, 1905. str. 220
[v] David Shankbone. Interview with Dr. Joseph Merlino, Wikinews, 2007.
[vi] Studije Alfreda Kinseya iz 1928. i 1953. godine. Dostupno na: http://www.kinseyinstitute.org/research/ak-data.html
[vii] Rosario, M. et al. Sexual Identity Development Among Lesbian, Gay, and Bisexual Youths: Consistency and Change Over Time, Journal of Sex Research, 2006. str. 46– 58
[viii] Meg Barker et al. The Bisexuality Report: Bisexual Inclusion in LGBT Equality and Diversity. The Open University, Center for Citizenship, Identities and Governance and Faculty of Health and Social Care, 2012. str. 4
[ix] Meg Barker et al. The Bisexuality Report: Bisexual Inclusion in LGBT Equality and Diversity. The Open University, Center for Citizenship, Identities and Governance and Faculty of Health and Social Care, 2012. str. 21
[x] Herbenick, D. et al. Sexual Behaviour in the United States: Results From a National Probability Sample of Men and Women aged 14-94, Journal of Sexual Medicine, No. 7, 2010. str. 255- 265
[xi] Mosher, W. D. i Chandra, A. i Jones, J. Sexual Behaviour and Selected Health Measures: Men and Women 15-44 years of age, 2002.
[xii] Meg Barker et al. The Bisexuality Report: Bisexual Inclusion in LGBT Equality and Diversity. The Open University, Center for Citizenship, Identities and Governance and Faculty of Health and Social Care, 2012. str. 21
[xiii] Jorm, A. Et al. Sexual Orientation and Mental Health: Results From a Community Survey of Young and Middle-Aged Adults, British Journal of Psychiatry, 2002. str. 423- 427
[xiv] Isto, str. 423- 427
[xv] Meg Barker et al. The Bisexuality Report: Bisexual Inclusion in LGBT Equality and Diversity. The Open University, Center for Citizenship, Identities and Governance and Faculty of Health and Social Care, 2012. str. 15
