Piše: Lidija Pisker
Foto: Alfredo Gagliardi
Tridesetčetverogodišnja Joanne Cassar krajem marta ove godine udala se za svog partnera čime je proslavila pobjedu u svojoj višegodišnjoj borbi da kao trans* osoba ostvari pravo na brak u Malti, zemlji koja se tome dugo protivila.
Nakon što je slučaj dovela pred Evropski sud za ljudska prava, uslovila je vlasti da zabranu diskriminacije po osnovu rodnog identiteta uvrste u ustav i senzibilizirala veliki dio javnosti o problemima s kojima se suočavaju trans* osobe.
Malta je tako postala jedna od prvih zemalja koja je trans* osobe zaštitila pred zakonom i dala im pravo da se izjasne o rodnom identitetu bez invazivnih i ponižavajućih procedura i prva zemlja na svijetu koja je kriminalizirala operacije spola nad interspolnom djecom.
Za razliku od Cassar i njenih sunarodnjaka_ica, trans* osobe koje žive u drugim dijelovima Evrope uglavnom su obespravljene i višestruko diskriminisane od društva i okoline.
Istraživanje o iskustvima i stavovima LGBT osoba koje žive u svih 28 zemalja Evropske unije koje je 2014. godine objavila Evropska unija pokazalo je da većina transrodnih osoba smatra da je društvo znatno manje tolerantno prema njima nego što to misle anketirane lezbejke, homoseksualci i biseksualci.
Između svih anketiranih, trans* osobe su u najvećem broju slučajeva izjavile da su bile diskriminirane, pogotovo u oblasti zapošljavanja i zdravstva. Evropski indeks o trans pravima za 2015. godinu izvijestio je da su u proteklih sedam godina ubijene 94 trans* osobe u Evropi, od čega je čak njih 12 posto imalo manje od 20 godina. Amnesty International procijenio je da u Evropi živi oko 1,5 miliona trans* osoba.
U većini evropskih zemalja priznavanje rodnog identiteta trans* osoba uključuje degradirajuće postupke koja krše njihova ljudska prava, kao što su prisilna sterilizacija, obaveza razvoda od supružnika_ice i psihijatrijskog vještačenja.
U slučaju Hämäläinen protiv Finske u kojem je jedna finska državljanka na Evropskom sudu za ljudska prava zatražila pravo da ostane u braku sa suprugom s kojom se vjenčala prije operacije spola, a da joj pritom bude izdat matični broj koji odgovara njenom novom spolu, sud je presudio da zemlje koje traže od svojih građana_ki da se razvedu prije nego im daju zakonska prava za priznavanje rodnog identiteta ne krše njihova ljudska prava. Prema finskim zakonima, taj postupak je dozvoljen jedino ako se trans* osoba saglasno razvede sa partnerom_icom.
Kako istospolni brakovi u Finskoj nisu legalni, Evropski sud je naveo da tužiteljica može iskoristiti pravo na tzv. “registrovano partnerstvo” (mogućnost sklapanja zajednice između istospolnih parova) i stupiti u takvu zajednicu sa suprugom nakon razvoda i promjene matičnog broja. Aktivisti_ce za ljudska prava, s druge strane, osudili su ovakvu presudu smatrajući je diskriminirajućom. “Svaki put kad moraju ustupiti informacije koje se tiču rodnih ili spolnih karakteristika, trans* osobe se stavljaju u opasnost da se izlože diskriminaciji”, reagovao je Amnesty International poslije objavljivanja presude napominjući da se Hämäläinen morala podvrgnuti psihijatrijskom pregledu i sterilizaciji prije nego joj je priznat rodni identitet.
Čak 21 zemlja članica Vijeća Evrope zahtijeva od trans* osoba da se podvrgnu sterilizaciji prije nego im priznaju rodni identitet.
Kao rezultat takvih ponižavajućih procedura, mnoge trans* osobe nisu u mogućnosti promijeniti ime i spol ili to odbijaju uraditi na takav način. Iz tog razloga, pasoši i drugi identifikacijski dokumenti nisu identični s identitetom i izgledom trans* osoba, što uzrokuje dodatne komplikacije poput prisilnog “autiranja”, optužbi za prevaru i sl.
Direktorica evropske organizacije za ljudska prava Transgender Europe (TGEU), Julia Ehrt, smatra da države širom Evope narušavaju prava trans* osoba svojim nehumanim praksama. “Bez identifikacijskih dokumenata koji su usklađeni sa spolnim i rodnim identitetom, trans* osobama je oduzeto pravo na dostojanstven život”, rekla je Ehrt.
Ipak, u posljednje vrijeme su napravljeni i pozitivni pomaci.
Vijeće Evrope je u aprilu ove godine usvojilo rezoluciju o zabrani diskriminacije nad transrodnim osobama koja, između ostalog, nalaže ukidanje prisilne sterilizacije i razmatranje uvođenja trećeg spola u identifikacijske dokumente u zemljama članicama.
Takođe, rezolucija poziva na kreiranje zakona koji će spriječiti zločine iz mržnje nad trans* osobama i omogućavanje da trans* osobe ostanu u brakovima i poslije priznanja identiteta da bi prava njihovih partnera_ica i djece ostala zaštićena.
Na nivou EU, rezolucija o pravima trans* osoba iz 1989. godine formalno štiti ovu grupaciju i svi antidiskriminacijski zakoni unutar zajednice implicitno su u službi zaštite i trans* osoba.
Danska i Malta članice su EU koje priznaju rod trans* osoba bez insistiranja na dijagnosticiranju tzv. “poremećaja rodnog identiteta” ili drugog vida procjene psihičkog zdravlja. Uz njih, i Irska je ovog ljeta izglasala progresivni zakon kojim dozvoljava priznavanje rodnog identiteta na temelju ličnog opredjeljenja svake osobe, a odlukom Vrhovnog suda Italije trans* osobe su slobodne da se tako izjasne i kao takve budu priznate pred zakonom bez obaveze da se podvrgnu operacijama spola.
Brojne LGBT aktivističke organizacije i institucije za ljudska prava pozdravile su poteze ovih evropskih zemalja nadajući se da će i sve druge države ubrzo slijediti njihov primjer i dati trans* osobama jednaka prava kao i drugim svojim građanima_kama. “Sterilizacija, prinudni razvodi i psihijatrijski pregledi trans* osoba trebaju biti stvar prošlosti”, smatraju u TGEU.
