MUŠKA I ŽENSKA (ZAMIŠLJENA) SFERA
Kada se dijete rodi prva stvar koja se uradi jeste da se porodilji, i prije nego se presiječe pupčana vrpca, saopšti, uz neizostavne čestitke, da li je rodila dječaka ili djevojčicu. Nakon toga kategorizacija se samo nastavlja, djeca se na svojevrstan način žigošu tako što se, u većini slučajeva, djevojčice oblače u rozu boju, kupuju im se lutke, uče ih da se ponašaju kao dame, dječaci se redovno oblače u plavo, uključuju na sportske aktivnosti, uče da ne plaču i slično. Primjera je i previše, od boja koje se dijele na muške i ženske, do podjele i klasifikacije poslova, sportova, toaleta, crtanih, filmova, knjiga, muzike, odjeće, pa čak i razdjeljaka.
Interspolne osobe
Čini se da je čitavo društvo podijeljeno na neku mušku i žensku zamišljenu sferu u koju nas u skladu sa našim biološkim spolom guraju od samog rođenja s entuzijazmom kao da je to imperativ po prirodi stvari, i podupirući ovakvu društvenu stvarnost isticanjem binarnosti spolova zasnovane na biološkoj razlici muškog i ženskog spola utvrđenoj na osnovu hromosoma (XX, XY), hormona (estrogen i progesteron, testosteron) i unutrašnjih i spoljašnjih genitalija (vulva, klitoris, vagina, testisi i penis).
Ovakva društvena struktura međutim postaje upitna kada se rodi dijete čije su spolne karakteristike nedefinisane tj. dijete je rođeno s genitalijama i/ili sekundarnim seksualnim obilježjima suprotnog spola ili s kombinacijom karakteristika oba spola. Nedefinisanost spolnih karakteristika može biti vidljiva kao što je različitost kod genitalija ili nevidljiva tj. mora se provjeravati na razini gena, hormona i hromosoma jer su genitalije standardno građene. U prosjeku jedno od 2000 djece rodi se s atipično razvijenim spolnim karakteristikama.
Osobe rođene sa spolnim i reproduktivnim organima koji se ne mogu definisati kao izričito ženski ili muški, nazivaju se interspolne osobe. Ova riječ je zamijenila pojam hermafrodit, koji je obimno korišten od strane liječnika tokom 18. i 19. vijeka i koji se danas smatra nekorektnim. Pored naziva interspolnost, ponekad se za opis atipičnog razvoja spolnih karakteristika koristi i naziv interseksualnost, iako je ovaj pojam danas u širokoj upotrebi, on ipak nije precizan naziv jer se interspolnošću označava različit razvoj spolnih karakteristika od biološkog ženskog ili muškog spola, dok pojam interseksualnost asocira na sekualnost osobe, umjesto na njen spol. Interspolnost kao pojam označava atipičnost spolnih i reproduktivnih organa osobe koji ne odgovaraju u potpunosti ni biološki tipičnim muškim niti biološki tipičnim ženskim spolnim i reproduktivnim organima. Spolne karakteristike interspolne osobe nastaju kao kombinacija bioloških ženskih i muških spolnih karakteristika, a s obzirom da se, kada se određuje spol koji će se interspolnoj osobi medicinski pripisati, uzima u obzir da li više tih karakteristika odgovara muškom ili ženskom biološkom spolu, možemo reći da se interspolnost kao treći spol nalazi između tipičnog ženskog i muškog spola, odakle i proizilazi pojam interspolnost.
Modifikacija spola
Društvo od interspolnih osoba očekuje da odaberu muški ili ženski spol i prilagode se njegovoj rodnoj ulozi, te se najčešće hirurška modifikacija spolnih organa i prilagodba spolnih karakteristika sprovode odmah po rođenju djeteta, a odluka o njihovom provođenju donosi se ili na osnovu određenih medicinskih ispitivanja ili se prepušta odluci roditelja. S obzirom da je lakše oblikovati ženske genitalije, interspolna djeca najčešće se operacijom prilagođavaju ženskom spolu.
Medicinska modifikacija spola interspolnih osoba u većini slučajeva nije potrebna, jer nema blagotvorno dejstvo na zdravlje ili život interspolnih osoba, već do nje najviše dolazi zbog estetskih razloga i utjecaja društva. Korektivni zahvati mogu kasnije dovesti do negativnih posljedica po seksualno funkcionisanje osobe, u istraživanju o Učinku operacije klitorisa na seksualni ishod kod osoba koje su interspolne ili imaju ambivalentne genitalije sprovedene u Velikoj Britaniji dokazano je da od 18 interspolnih žena kojima je urađena rekonstruktivna operacija klitorisa, samo njih 7 može doživjeti orgazam.
Osim posljedica po seksualno funkcionisanje osobe, ozbiljne posljedice mogu nastati i po rodni i spolni identitet operisane osobe, te dovesti do toga da se osoba koja je operisana kao dijete i kojoj je nametnut jedan spol, osjeća kad pripadnik_ca drugog spola, te se u odrasloj dobi odlučila na čitav niz teških i zahtjevnih operacija ponovne prilagodbe spola.
Sve više se zagovara ideja da se odluka o modifikaciji spola prepusti samom djetetu kad odraste, međutim iako je ova opcija najprikladnija i svakako ima više prednosti od pripisivanju djetetu spola koji mu drugi odrede, sa sobom donosi niz drugih problema koji bi mogli utjecati na psihički i socijalni razvoj interspolnog djeteta koje treba odrasti u kulturi u kojoj je sve podijeljeno i određeno kao muško i žensko, i u kojoj se rod uči i uvježbava odmah nakon rođenja djeteta, ili čak i prije, pa kroz čitav život.
U posljednje vrijeme sve više se govori o interspolnim osobama koje ne žele preuzimati muški ili ženski spol, te traže priznavanje interspolnosti kao trećeg spola. Iako se ova opcija ističe kao nemoguća zbog obilježavanja spola u ličnim dokumentima osobe, taj problem nije nerješiv, na primjer u Australija je 2011. godine uvedena oznaka X za treći spol, čime se omogućuje interspolnim i transrodnim osobama da dobiju lične dokumente. Slične korake na eliminaciji diskriminacije na osnovu spolnog i rodnog identiteta poduzimaju su i druge države, kao što su Nepal, Portugal, Velika Britanija i Urugvaj.
Međunarodni interspolni forum
Aktivizam na polju ljudskih prava interspolnih osoba počeo se razvijati i van okvira LGBT aktivizma u 90-tim, te isticati specifične probleme interspolnih osoba. 1993. godine formirana je neformalna grupa za zagoravaranje prava interspolnih osoba Interspolno društvo Sjeverne Amerike, koje se najviše zalagalo za odgađanje operacije interspolne djece do trenutka kada je dijete dovoljno staro da može adekvatno ispoljiti svoj rodni i spolni identitet. 2003. godine na globalnom zagovaranju za, predstavljanju i zaštiti ljudskih prava interspolnih osoba, sa dvadeset područnih ureda u Africi, Aziji, Austaliji, Južnoj i Sjevernoj americi, Europi i na Bliskom istoku, počinje raditi OOI (Organisation Intersex International) tj. Međunarodna organizacija interspolnih osoba osnovana 2003. godine. OOI je najveća organizacija koja okuplja interspolne osobe i organizacije koje se bave pravima ovih osoba iz cijelog svijeta.
2011. godine prvi put i ponovo 2012. godine održan i Međunarodni interspolni forum na kojem je ukazano na činjenicu da su širom svijeta interspolne osobe podvrgnute nečovječnim i ponižavajućim medicinskim procedurama, bez njihove saglasnosti. Na forumu je zahtijevano i da se stane na kraj kasapljenju i normalizaciji prakse kao što su genitalne operacije, psihološki i drugi medicinski tretmani, uključujući i čedomorstvo i selektivni pobačaj (na temelju interspolnosti djeteta) u nekim dijelovima svijeta. Istaknuto je da je neophodno raditi na smanjenju diskriminacije interspolnih osoba i osiguranju prava na tjelesni integritet i odlučivanje o svom tijelu i spolu.
Iako je u bosanskohercegovačkom društvu interspolnost u potpunosti ignorisana i gotovo taboo tema, a interspola djeca se, najvjerovatnije, odmah po rođenju podvrgavaju operacijama prilagodbe spola muškom ili ženskom, činjenica je da ovakve osobe u BiH postoje, ali da se zbog neinformisanosti, ksenofobije i netolerancije društva o tome ne govori. U javnost samo ponekad dospiju informacije o djeci koja su rođena interspolna, kao što je to bio slučaj sa djetetom iz Bihaća koje su roditelji, vjerovatno zbog njegove interspolnosti, napustili, a koje je nakon što je njegovo stanje otkriveno povjereno Pedijatrijskoj klinici u Sarajevu na daljnje pretrage, te odlučivanje o spolu koji bi mu operacijama trebao biti određen. Prva Srpska Televizija u svojoj emisiji Exploziv prenijela je životnu priču Sanje Katanić, istospolne osobe iz Republike Srpske. Sanja, koja se prije zvala Slobodan, rođena je sa muškim spolnim i ženskim reproduktivnim organima, te iako je u svim ličnim dokumentima zavedena kao muško, od svoje petnaeste godine ima menstruaciju. Sanja se, iako je zbog muškog spola upisanog u lične dokumente morala služiti vojsku, oduvijek izjašnjava i živi kao osoba ženskog spola, a njena najveća želja je da u skorijoj budućnosti medicinski uskladi svoj spol sa svojim spolnim i rodnim identitetom, te zasnuje svoju porodicu.
Tekst je nastao u okviru projekta koji realiziraju Sarajevski otvoreni centar i Internews.
Autorica Vladana Vasić
Tekst preuzet iz Magazina Dani
