Izvor: XXZ Magazin
Pisao: Louis Crompton
Bartolomej iz Saličeta se u svojim Predavanjima iz 1400. godine poziva na ranija tumačenja lex foedissima (koja su mogla biti i ona Cinae de Pistoia) koja se odnose na primjenu zakona u slučaju skrnavljenja žena od strane drugih žena. On se ne zaustavlja na postojećem, već ide korak dalje propisujući smrtnu kaznu koju pravda referencom na cum vir (knj. 9, pogl. 9, zakon 31.) po kojoj se čin muške homoseksualnosti kažnjavao “osvetničkim mačem”. Bartolomejeva su tumačenja služila kao standardna referenca sve do 18. vijeka. Kako su, sudeći po rimskoj tradiciji, nalazi poznatih pravnika bili relevantni koliko i zakoni, bilo je moguće na osnovu njih zahtijevati smrtnu kaznu u slučajevima lezbejstva čak i u onim dijelovima kontinenta u kojima nisu postojali nacionalni ili lokalni zakoni. U Italiji je Rimsko pravo imalo apsolutnu prevlast; na njemu su bili bazirani i španski Pardidas; francuski su kraljevi podržavali njegov povratak na snagu; čak je i u Njemačkoj, nakon 1500. godine, i Škotskoj nakon 1600. ono nastavljalo uživati neverovatnu nadmoć. Zbog svega toga su, tokom srednjeg vijeka i renesanse, evropski advokati, stručnjaci u oblasti Rimskog prava, u gradske, lokalne i carske zakone ukjlučivali ukaze za smrtne kazne za lezbejstvo bazirane na Levitikusu i Pavlovim poslanicama.
Da li su se ta smaknuća zaista dogodila? Derrick Shervvin Bailey u jednom tekstu iz 1955. godine sistematski ublažava posljedice crkvenih zakona koji su za slučajeve sodomije predviđali smrtnu kaznu. Još jedan takav primjer predstavlja i inače veoma kvalitetna studija Verna Bullougha naslovljena Sexual Variance in Society and History, u kojoj Bullough nekritički privata Baileyeve zaključke. Kako bilo, do danas je sakupljeno dovoljno dokaza koji potvrđuju da se značajan broj pogubljenja muškaraca i žena zaista dogodio. Henry Lea bilježi oko 12 spaljivanja na lomači naređenih od strane španske Inkvizicije. G. Ruggero govori o pogubljenju šesnaestorice mladih venecijanskih plemića tokom 1406 – 1407. godine, dok Clark Taylor daje podatke o spaljivanja u Meksiko Sitiju 1658. godine. Monterova studija o Švajcarskoj iz 16. i 17. vijeka bilježi još 28 pogubljenja. Pozivajući se na jednu Van Roemerovu studiju, sastavio sam listu imena i zanimanja šezdesetorice muškaraca pogubljenih u Holandiji 1730. godine, dok sam zahvaljujući statističkim podacima britanske vlade ustanovio da je u toj zemlji u periodu od 1806. do 1835. zabilježen isti broj kazni vješanjem. Arthur Gilbert, nakon analize sudskih dosjea, dolazi do podataka o još 45 vešanja unutar britanske mornarice između 1703. i 1829. godine. Archives de l'homosexualite Claudea Courouvea navode podatke o 30 pogubljenja obavljenih u Francuskoj između 1317. i 1783. godine; kako bilo, analizom neobjavljenih žalbi došlo se do podataka o izvršenju 77 smrtnih kazni potvrđenih od strane Parlamenta između 1565-1640. godine, što znači da je broj pogubljenja u tom periodu bio osam puta veći od onog do koga je Courouve došao analizirajući objavljene dosjee. Koliko sam upoznat, ne postoji nijedna takva analiza za područje Skandinavije, Rusije, Italije (osim Venecije i Ferare) i Njemačke. Tokom svog istraživanja došao sam do podataka o oko 400 smrtnih kazni izrečenih u osam država. Isto tako sam siguran da je to samo mali dio onoga što se zaista desilo.
Najranije pogubljenje do koga sam uspio da dođem jeste pogubljenje John de Wettrea, “proizvođača malih noževa”, koji je osuđen u Genhtu, 8. septembra 1292. godine, i “spaljen na stubu pored crkve Svetog Petra”. Pogubljenja žena bila su, naravno, mnogo rjeđa, međutim u tekstu Rudolpha Hisa Das Strafrecht des Deutschens Mittelalters postoje podaci o jednoj djevojci iz Speiera koja je 1477. godine zbog lezbejstva osuđena na smrt davljenjem. Antonio Gomez bilježi da su u 16. vijeku dvije kaluđerice bile osuđene na smrtnu kaznu zbog “upotrebe određenih instrumenata”. Francuz Jean Papon opisuje sudski proces protiv dvije žene, Francoise de l'Etage i Catherine de la Maniere, održan u Bordou 1533. godine, kao i njihovo mučenje. Žene su na kraju oslobođene zbog nepostojanja dokaza. Henri Estienne govori o ženi iz Fontena koja se, prerušivši se u muškarca, vjenčala s drugom ženom, da bi 1535. završila na lomači zbog “pokvarenosti kojom se poslužila kako bi mogla obavljati dužnosti muža”. Montaigne u svom Dnevniku o putovanjima kroz Italiju govori o kazni vješanjem izvršenoj 1580. godine u okolini Marne: Prije nekoliko godina, 7 ili 8 djevojčica iz okoline mesta Chaumont en Bussigni tajno se dogovaraju da se preruše u muškarce i nastave da žive kao takve. Jedna od njih dolazi do grada Vitrija predstavljajući se kao Marie; postaje poznata kao dobar tkač i valjan mladić koji je sa svima bio u dobrim odnosima. Marie se vjeri s jednom ženom iz Vitrija (koja je još u životu), ali iz nepoznatog razloga njihov dogovor propada, te se razilaze. Kasnije Marie odlazi u Monte na Deu gdje nastavlja da se bavi istim zanatom, upoznaje jednu lokalnu ženu, vjenčava se i, na svoje zadovoljstvo, živi s njom nekih četiri-pet mjeseci, kada ju neki čovjek iz njenog grada prepoznaje i čitav slučaj završava na sudu. Nju osuđuju na smrt vješanjem, koju ona prihvata izjavljujući da bi radije umrla nego nastavila da živi kao žena. Pogubljena je na osnovu optužbe da je nedozvoljenim sredstvima nadoknađivala nedostatke svog pola.
Većina bi renesansnih pravnika, kako sam uspio da ustanovim, sankcionisala vješanje, ili bilo koju drugu vrstu smrtne kazne, što potvrđuju i propisi iz tog doba. Član 119 Ustava Svetog rimskog carstva iz 1532. godine, iz vremena Karla V smatrao je da je “svako ko počini perverziju sa životinjom, muškarac koji počini perverziju s drugim muškarcem ili žena koja to učini s drugom ženom, prokockao svoj život, zbog čega će, u skladu s postojećim običajima, biti osuđen na smrt spaljivanjem na lomači.” I druge su evropske oblasti, manje od onih pod nadzorom Karla V, takođe usvojile propise koji su lezbejstvo stavljali s druge strane zakona. Takvo stanje stvari potvrđuje i jezivi propis koji je važio u Trevizu, u Italiji, iz koga je slijedilo da: Svaka osoba koja ima seksualne odnose s drugom osobom (osim kada se radilo o prirodnim odnosima) – tj. muškarac s drugim muškarcem starijim od 14 godina, ili žena s drugom ženom starijom od 12 godina, čini zločin sodomije, poznat i pod nazivom “buzerones” ili “Jregatores”. Muškarac za koga se utvrdi da je počinio taj zločin biće skinut i zavezan za stub u Ulici Skakavaca, a u njegov će ud biti zabijen čavao ili kolac. Ostaće tako jedan dan i jednu noć pod budnim okom stražara, nakon čega će biti spaljen van gradskih zidina. Žena koja je počinila takav protivprirodni blud, takođe će biti skinuta i vezana za stub u istoj ulici, gde će ostati dan i noć pod budnom stražom. Sljedećeg će dana i ona biti spaljena van gradskih zidina.
Čini se da su Španci bili najveći renesansni stručnjaci po pitanju lezbejstva i prava. Najvažniji srednjovjekovni španski zakon o sodomiji bilo je poglavlje 21 posljednjeg toma Las Siete Partidas, napisano oko 1265. godine, za vrijeme vladavine Alfonsa X. Drugi zakon 21. poglavlja predviđa smrtnu kaznu za muškarce, ali standardno tumačenje teksta Partidas, koje je za Salamanku 1555. godine priredio Gregorio Lopez, do tančina osporava primjenjivost iste kazne i na žene. Lopez citira i sv. Pavla, tumačenja lex foedissima-e, Bartolomeja iz Saličeta i Angelica de Aretinoa: “Žene koje počine takav grijeh biće spaljene u skladu sa zakonom (pragmatica) Katoličkog Preosveštenstva koji nalaže takvu kaznu za taj zločin, naročito od trenutka kada je taj zakon prestao biti ograničen samo na muškarce i počeo se odnositi na svaku osobu koja praktikuje neprirodne odnose.” Kako bilo, Lopez bilježi i Abulensijevo (Abulensis) nepopularno mišljenje po kome činovi lezbejstva nisu bili teški koliko muška sodomija jer su žene, po prirodi, osjećajnije od muškaraca. Dalje, muškarci svojim “činom” “kaljaju sliku Božju”, dok žene, iako ispoljavaju grešnu želju, nisu u stanju “zatrovati” jedna drugu, vjerovatno zbog toga što nisu sposobne za penetraciju ili izlučivanje. Na osnovu toga Abulensije smatra da lezbejstvo zaslužuje kazne blaže od smrtne. Taj je stav izgleda uticao na Lopezovog savremenika Antonija Gomeza, na koga su se kasniji kontinentalni izvori često pozivali. Gomez ustanovljava princip po kome će u svakom slučaju u kom “žena igra ulogu muškarca u odnosu s drugom ženom… obje biti krive za protivprirodnu sodomiju i obje će biti podložne naznačenoj kazni.” Gomez citira i Poslanicu Rimljanima 1,26 i sv. Tomu II—11 (Qu. 154, čl. 11) kako bi učvrstio svoju poziciju, nakon čega daje dvije mogućnosti: prvu, “u slučaju da žena tokom odnosa sa drugom ženom koristi pomagala”, obje se osuđuju na lomaču; i drugu, “ako se žena tokom odnosa s drugom ženom ne služi nikakvim pomagalima”, podložne su blažoj kazni. Zatim navodi slučaj dvije žene iz Granade koje su osuđene na bičevanje, a zatim poslate na galije.
I rusko je zakonodavstvo bilo veoma oštro. Grigorij Karpovič Kotošikin u delu Rusija pod vlašću Alekseja Mihajloviča (oko 1645. godine), navodeći zločine za koje se propisuje smrtna kazna, bilježi da su žene osuđivane na smrt za sljedeće prestupe: “,za blasfemiju, pljačkanje crkve i sodomiju, biće osuđene na smrt spaljivanjem”.
Takve surove kazne, međutim, nisu bile ograničene samo na katoličku i pravoslavnu Evropu. Iako je englesko zakonodavstvo ignorisalo postojanje lezbejstva, to nije bio slučaj i u ostalim protestantskim državama, u Njemačkoj i kalvinističkim kantonima u Švajcarskoj, na primjer. Monter bilježi pogubljenje jedne žene osuđene na smrt 1568. godine, nakon pobjede Kalvinista u Ženevi 1555. godine. Žena je prvo bila uhapšena zbog bludništva, koje je ona poricala na način koji su sudije definisale blasfemičnim. Nakon toga je priznala da se ranije odavala lezbejstvu. Žena je na kraju proglašena krivom za sva tri zločina i osuđena na smrt davljenjem. Monter pominje i izvesnu J. Cuasset protiv koje je 10. septembra 1635. u Frajburgu pokrenut sudski postupak. Ne zna se kako se to suđenje završilo, jer su frajburški dosjei navodno izgubljeni.
Puritanizam koji je u Švajcarskoj vladao tokom 16. i 17. vijeka imao je dalekosežne posljedice. Kada su doseljenici u Novoj Engleskoj donosili svoje prve zakone ozbiljno su razmišljali o mogućnosti raskida s engleskom tradicijom uvrstivši lezbejstvo u zločine podložne smrtnoj kazni. Godine 1636. velečasni John Cotton predstavlja Vrhovnom sudu u Masačusetsu paket zakona čiji je član 20 predviđao da “prljavi zločini budu kažnjeni smrću, bilo da je riječ o sodomiji, koja se ogleda u tjelesnom grijehu muškarca s muškarcem, ili žene sa ženom; bilo da je riječ o sodomiji koju muškarci ili žene čine sa životinjama ili peradima.” Čini se da sud nikada nije usvojio te zakone. U New Havenu je, međutim, 1655. odobren jedan veoma precizan i neuobičajen zakon koji je predviđao da “svaki muškarac koji legne s drugim muškarcem onako kako muškarac liježe sa ženom, obojica čine prestup i obojica će biti osuđena na smrt. (Levit. 12.13.) U slučaju da se žena oda protivprirodnim radnjama opisanim u Poslanici Rimljanima I, 26, i ona će biti podložna istoj kazni kao i muškarac.”
Taj je zakon ukinut nekoliko godina nakon toga, kada je New Haven ušao u sastav Konektikata, i do danas nisu nađeni dokazi o tome da je “ikakva grozna kazna te vrste izrečena nekoj ženi na prostoru američke države”. Jedina do sada zabilježena epizoda zaključuje se blagom kaznom. Dosje lokalnog suda u New Plymouthu od 8. marta 1648/1649. opisuje “dogovor supruge Hugha Normana sa Mary Hammon, obje iz Yarmoutha, o pohotnom ponašanju u postelji”. Devetnaest meseci kasnije, 8. oktobra 1650. godine, sud, uzevši u razmatranje i “lascivne reči kojima se služila”, “u skladu s važećim konvencijama, zbog divljeg ponašanja u navedenim okolnostima, osuđuje gospođu Norman na javno priznanje svojih nečasnih sklonosti i upozorava ju da ubuduće povede računa o svojim nedjelima i ima na umu da bi sljedeća kazna mogla biti stroža.”
Luigi Maria Sinistrari d'Ameno u svom delu De Delictis et Poenis, objavljenom 1700. godine, postavlja pitanje o tome koja vrsta fizičkog odnosa među ženama predstavlja zakonski kažnjivu sodomiju. Sinistrari zastupa radikalni stav po kome penetracija pomoću nekog predmeta ne predstavlja sodomiju sa zakonske tačke gledišta. Sodomija je, po Sinistrariju, pretpostavljala tjelesni odnos. Ako se na uvođenje prsta u vaginu ne gleda kao na čin sodomije, zašto bi to onda bio slučaj sa uvođenjem nekog predmeta? Pa opet, Pavle i Toma Akvinski su vjerovatno imali na umu neku određenu stvar kada su žensku sodomiju svrstali na istu ravan s muškom. Sinistrari smatra da odgovor na to pitanje leži u specifičnoj ženskoj anatomiji. On citira danskog anatoma Kaspara Bartholina, koji navodi primer Etiopljanki čiji je klitoris izbačen, pa se zbog toga spaljuje kako bi se zaustavljalo njegovo dalje razvijanje, koje bi kasnije moglo otežati penetraciju. On takođe navodi i Galenovu tvrdnju da su stari Egipćani obrezivali svoje žene kako bi spriječili pojavu lezbejstva. On smatra da neke evropske žene takođe imaju prekomjerno razvijen klitoris, navodeći među primjerima i priču o plemkinji koja je, navodno, izvršila penetraciju nad 12-ogodišnjim dečakom. U slučaju sumnje u postojanje lezbejstva, razvijen je klitoris predstavljao dokaz krivice i opravdavao mučenje. Sinistrari smatra da optužbe za lezbejsku sodomiju treba da budu odbačene u slučaju nepostojanja tih anatomskih anomalija. Kako bilo, žene koje izvrše penetraciju nad muškarcima ili drugim ženama služeći se takvim neobičnim organima treba da budu spaljene.
Istraživanja sudskih procesa iz Francuske iz 18. vijeka Claudea Courouvea, došla su do podataka o procesima protiv muških sodomita, dok o procesima protiv lezbejstva nisu našli nijedan podatak, iako su, kako smo vidjeli, ti procesi postojali. Francuske su vlasti ipak smatrale da lezbejstvo ima istu težinu kao i muška sodomija, te da je stoga podložno istim kaznama. Francuski autor Pierre-Francois Muyart de Vouglans u X poglavlju (O sodomiji) djela Institutes au droit criminel iz 1575. kaže da je “zločin nazvan po groznom gradu koji se pominje u Svetom Pismu onaj počinjen između dva muškarca ili dvije žene”. Podjednako je direktan i kada je u pitanju izricanje kazne: “Zakon cum vir 31. iz zakonika de adult propisuje kaznu spaljivanjem za onog ko taj zločin počini. Ta kazna, koju je naše pravo usvojilo, biće primijenjena i na muškarce i na žene.” Taj se stav poštovao sve do Revolucije. Daniel Jousse u svom Traite de lajustice criminelle de France (1777), opisuje užase sodomije poput bilo kog od crkvenih otaca, dok cijelo XLIX poglavlje (O sodomiji i drugim zločinima protiv prirode), posvećuje “ženama koje skrnave druge žene, praktikujući seksualne odnose kao što to čine muškarci i žene, čime zaslužuju smrtnu kaznu (la derniere suplice), u skladu sa zakonikom foedissimam, C. ad L. Jul. De. Adulter, sa čim su svi predstavnici vlasti saglasni.”
Stav da lezbejke treba da budu osuđene na vješanje ili lomaču ulazio je i u sastav njemačke zakonodavne tradicije iz 18. vijeka. U saksonskom gradu Halberstadtu 1721. godine bio je održan proces protiv dvije žene; na kraju je procesa jedna od njih bila pogubljena. Dosjee iz tog procesa, čuvane u Kraljevskom pruskom tajnom arhivu, F. C. Miller otkriva 1891. godine i objavljuje u Njemačkom forenzičkom časopisu. Priča o Catherine Margarethe Linck i još jednoj Catherine, njenoj ljubavnici, Catherine Margaret Muhlhahn, ima elemente brehtovske komičnosti, užasa i patosa. Malo je sudskih dosjea koji daju tako potpunu, živu i intimnu sliku života Iezbejskog para.
Ti dosjei takođe pokazuju i način na koji su njemački sudovi iz 18. vijeka primjenjivali pravne, teološke i psihološke principe navedene u ovoj studiji. Benedict Carpzow, ili Carpzovius, bio je najveći autoritet za saksonske zakone; njegovo najznačajnije delo Practicae novae imperialis Saxonicas rerum criminalium prvi put je objavljeno 1652. godine. Njen drugi deo, Quaestio LXXVI, razmatra kazne za sodomiju. Carpzowtu ponovo navodi član 119 Ustava Karla V koji predviđa smrtnu kaznu spaljivanjem za muškarce i žene koji stupaju u seksualne odnose s pripadnicima svog pola. Carpzow, pak, podvlači da je saksonski zakon po tom pitanju precizniji. On razlikuje tri vrste sodomije: masturbaciju, za koju je predviđen relegatio (progon); mušku i žensku homoseksualnost ili sodomiju između muškarca i žene, za koje se predviđa odrubljivanje glave; i bestijalnost (sodomija) za koju se, budući da je reč o najodvratnijem zločinu, predviđa kazna spaljivanjem na lomači.
Interesantan je način na koji su slučajevi lezbejstva bili tretirani u sudnicama. Poštujući pravni značaj Pavlovih tekstova zastupnici Linckove navode (1) da je moguće da su se Pavlove riječi ograničavale samo na neke slučajeve ženske sodomije, tj. bestijalnosti, za koje je Stari zavjet zaista predviđao smrtnu kaznu; ili (2) to da je Pavle možda imao na umu klitoralnu penetraciju koju su, kako se vjerovalo, mogle postići afričke žene. (Drugi argument potvrđuje stavke Sinistrarijevog traktata iz 1700. godine). Sud je odgovorio da je Pavle, sudeći po interpretacijama “svih tumača”, u Prvoj poslanici Rimljanima, 26, zaista govorio o lezbejskim odnosima, te da je, vrlo vjerovatno, imao na umu i upotrebu različitih instrumenata koji su bili dostupni Grcima, na šta ukazuje i Aristofanov osvrt na olisboi. I kada ne dolazi do rasipanja sjemena, ostvarivanje bilo kakvog kontakta s drugom osobom u cilju postizanja orgazma kvalifikuje se kao zločin. Pavle, govoreći uopšteno, želi osuditi svaki odnos te vrste. To što je pisao samo o arfičkoj praksi, ne znači da je isključivao sve ostale. Naposlijetku, afričke su žene koristile ono što im je priroda dala, dok su se ovi drugi još više udaljili od prirode koristeći razna pomagala. Krivica potiče od nedozvoljenog seksualnog stimulansa, prosipanje sjemena uopšte nije bitno, iako sud, iznoseći svoj stav o slučaju, skreće pažnju i na taj detalj. Zanimljivo je da su na kraju ipak riječi Sv. Pavla bile te koje su određivale prirodu zločina, iako je sud odluku o tipu kazne zasnivao na zakonima Karla V i saksonskoj tradiciji.
Miller navodi izvršavanja smrtne kazne odrubljivanjem glave. Podaci pokazuju da se u Evropi i kasnije, tokom 18. vijeka, nastavilo sa smaknućima homoseksualaca, dok o slučajevima smrtne kazne za lezbejstvo do sada nisu pronađeni nikakvi podaci. Zatim se počinju osjećati uticaji Prosvjetiteljstva. Godine 1791. sodomija između dvije odrasle saglasne osobe prestaje biti smatrana prestupom po odluci Francuske nacionalne skupštine i svrstava se u kategoriju takozvanih zastarjelih prestupa, zajedno sa vještičarenjem, jeresi i blasfemijom. Ta je revolucionarna reforma kasnije uključena u Napoleonove zakone. Ne postoje podaci o eventualnim smaknućima muškaraca i žena u kontinentalnom dijelu Evrope tokom 19. vijeka. U Engleskoj se, s druge strane, nastavilo s vješanjima još 40 godina, sve do 1845. godine, kada se košmar konačno završio.
Dr. Crompton je profesor Katedre za anglistiku Univerziteta Linkoln u Nebraski. Ovim putem bi želio zahvaliti Dr. Stanleyu Vandersallu za pomoć u prevođenju nekih latinskih citata.
Iz: Louis Crompton, The Myth of Lesbian Impunity: Capital Laws from 1270 to 1791, u: Historical Perspectives on Homosexuality, compiled and edited by S. Licata and R. Petersen, Journal of Homosexuality, vol. 6, nos. 1/2 (1980/1981), 11-23.
Prevod s engleskog: Milana Babić
QT magazin (3-4)
