Izvor: XXZ Magazin
Pisao: Louis Crompton
Podaci pokazuju da se u Evropi i kasnije, tokom 18. vijeka, nastavilo sa smaknućima homoseksualaca, dok o slučajevima smrtne kazne za lezbejstvo do sada nisu pronađeni nikakvi podaci. Zatim se počinju osjećati uticaji Prosvjetiteljstva. Godine 1791. sodomija između dvije odrasle saglasne osobe prestaje biti smatrana prestupom po odluci Francuske nacionalne skupštine i svrstava se u kategoriju takozvanih zastarjelih prestupa, zajedno sa vještičarenjem, jeresi i blasfemijom. Ta je revolucionarna reforma kasnije uključena u Napoleonove zakone. Ne postoje podaci o eventualnim smaknućima muškaraca i žena u kontinentalnom dijelu Evrope tokom 19. vijeka. U Engleskoj se, s druge strane, nastavilo s vješanjima još 40 godina, sve do 1845. godine, kada se košmar konačno završio.
Standardna istorija zakona protiv homoseksualaca tvrdi da ni u srednjem ni u kasnijim vijekovima nije bilo zakona koji su propisivali kazne za činove lezbejstva. U ovom će članku biti ponuđeni dokazi o postojanju smrtne kazne za takve činove u Evropi i Americi od 1270. godine naovamo. Ti zakoni su u najvećoj mjeri bili motivisani Pavlovom kritikom iz Prve poslanice Rimljanima, 26. Sve do 1400. godine lex foedissimam, edikt imperatora Dioklecijana i Maksimijana izdat 287. godine, bio je interpretiran kao opravdanje za smrtnu kaznu. U Njemačkoj, Francuskoj, Italiji, Švajcarskoj i Španiji izvršen je veliki broj pogubljenja. U članak je uvršteno i kratko istraživanje o oko 400 do sada poznatih slučajeva smaknuća muškaraca u Evropi i Sjevernoj i Južnoj Americi. Ovo se istraživanje poziva na kanonsko pravo i tumačenja pravnika kao što su Cino da Pistoia, Saliceto, Lopez, Gomez, Farinacio, Cotton, Carpzow, Sinistrari, de Vouglans, i Jousse. Biće analiziran i zapisnik procesa održanog u Nemačkoj 1721. godine koji je za posljedicu imao pogubljenje žena.
Malo je toga napisano o lezbejstvu i zakonima sa istorijske tačke gledišta. Zaista, nisam čuo za postojanje niti jednog modernog eseja na tu temu, a i vrlo rijetko nailazim i na kraće reference. Derrick Sherwin Bailey je 1955. u svojoj studiji, koja se još uvek smatra standardnom studijom ranog antihomoseksualnog zakonodavstva, kategorično ustvrdio da je čin lezbejstva “ignorisan kako u srednjevjekovnom tako i u modernom zakonodavstvu”. Jasno je da je ta tvrdnja potpuno neistinita, u šta ćemo se uvjeriti kasnije. Navedena tvrdnja proizilazi iz Baileyevog neopravdanog generalizovanja situacije u Engleskoj. Istina je da je engleski tradicionalni “sodomitski” (“buggery”) zakon, donijet 1533. za vreme Henrija VIII (i važeći do 1967), koristio terminologiju koja nije interpretirana kao inkriminacija odnosa među ženama. Američka je zakonodavna tradicija sve do 20. vijeka nastojala slijediti engleski primjer, s jednom bitnom razlikom koju ćemo kasnije detaljnije razmotriti. Što se Evrope tiče, u zemljama kao što su Francuska, Španija, Italija, Njemačka i Švajcarska, čin lezbejstva je, sve do Francuske revolucije, pred zakonom bilo jednak činu muške sodomije i shodno tome kažnjavan smrću. Žene su osuđivane na smrt i ubijane. Cilj ove studije jeste analiza tradicije smrtne kazne, otkrivanje njenih izvora, te navođenje konkretnih primjera izvršenja smrtne kazne vješanjem, spaljivanjem, utapanjem i odrubljivanjem glave. Studija takođe predstavlja i uvod u zapisnik važnog suđenja održanog 1721. godine u njemačkom gradu Halberstadtu.
Poznato je da je kažnjavanje muške homoseksualnosti smrću bilo prisutno i u judeo-hrišćanskoj tradiciji o čemu svjedoči Leviticus 20:13. Čini se ipak da stari Jevreji lezbejstvo nisu smatrali naročito ozbiljnim prekršajem. Ono se ni na jednom mjestu u Starom zavjetu ne navodi kao zločin. U vavilonskom Talmudu citira se odluka rabina Huna (živeo do 296. p.n.e.) po kojoj “žene koje se odaju razvratu jedna s drugom gube pravo da se udaju za sveštenika”. Ipak, Talmud odbacuje i tu blagu kaznu okrećući se stavovima rabina Elazara (150. p.n.e.) po kome to ne bi trebalo da predstavlja prepreku za brak sa sveštenikom, “budući da je pomenuti čin najobičnija opscenost.”
Stoga je sasvim logično zapitati se zbog čega je judaizam imao tako destruktivan stav prema muškoj homoseksualnosti a bio potpuno ravnodušan prema lezbejstvu. Razlog za to najvjerovatnije leži u činjenici da je muška homoseksualnost bila religijska praksa “svetih ljudi” kaananskih kultova (kedeshim) koji su se kosili s učenjem ortodoksnog jahvizma, pri čemu “svete žene” (kadeshah) tog kulta nisu bile lezbejke, zbog toga što je u njihovom slučaju religijska praksa podrazumijevala ulazak u heteroseksualnu vezu. Tako u prevodu 5. Mojsijeve knjige (Deuteronomy 23,17) kralja Jamesa možemo pročitati da “neće biti kurvi (kadeshah) među kćerima Izraela niti sodomita (kadesh) među sinovima Izraela.” Čini se da je posljedica tog religijskog animoziteta bila zabrana muške ali ne i ženske homoseksualnosti, te njeno svrstavanje u zločine koji po levitskom kodeksu podliježu smrtnoj kazni; vjeruje se da je odluka donijeta tokom 6. vijeka p.n.e. i da je bila primjenjivana samo na muškarce.
Apostol Pavle u 1. Rimljanima 26, osuđuje žene koje su “prirodne običaje zamijenile onima koji su prirodi protivni”. Naposlijetku će ta Pavlova osuda odigrati presudnu ulogu u konačnom statusu lezbejki u okviru hrišćanskog zakonodavstva. Iako prvi rimski hrišćanski carski zakoni – Konstantinov i Konstansov edikt iz 342 p.n.e. i Teodosijev edikt iz 390 p.n.e. – koriste terminologiju kojom se eksplicitno prijeti smrću samo u slučaju praktikovanja muške homoseksualnosti, srednjovjekovni su pravnici, kako ćemo kasnije vidjeti, opseg zakona iz 342 p.n.e. (cum vir) naknadno proširili i na žene. Oba zakona su na kraju inkorporirana u Codex Iustinianus. Kasniji zakon, Justinijanov Novella 77 iz 538. p.n.e, proglašava prestupima “činove protivne prirodi”, dok Novella 141, koja je izdata šest godina kasnije, pominje samo “skrnavljenje muškaraca” (de stupro masculorum). Ne znamo kako je tumačen Novella 77, ali do danas nismo uspjeli naći dokaze o tome da je interpretiran na način koji je uključivao i lezbejke.
Meni najraniji poznat svjetovni zakon koji eksplicitno pominje seksualne odnose među ženama pojavljuje se u francuskom zakoniku s područja Orleana poznatom kao Li Livres di jostice et de plet, za koji se smatra da potiče iz 1270. U njemu su navedene sljedeće kazne:
22. Onome za koga se pouzdano zna da se bavio sodomijom biće odstranjeni testisi. U slučaju da prestup bude ponovljen, biće mu odstranjen i ud. Nastavi li s prestupom, biće spaljen.
23. Ženi će svaki put biti odstranjen ud. U slučaju da prestup ponovi i treći put, biće spaljena. (Feme qui le fet doit a chescune foiz perdre membre et la tierce doit estre arsse.)
Izraz “perdre membre” iz 23. stavke sigurno se odnosi na ruku ili nogu; kako bilo, činjenica je da se u obje stavke koristi isti termin, s tim što je u stavci 22 jasno da se misli na penis. Čini se očiglednim da ovaj zakon predviđa odstranjenje klitorisa, mada nije jasno kako se takav zahvat može ponoviti. Rijetko kad je zakon koji je predviđao kažnjavanje muških prestupnika na groteskan način primjenjivan i na žene. Iznenađuje to što je Bailey preveo oba zakona ne dodajući nikakvo pojašnjenje u vezi s lezbejkama.
Ideja o lezbejstvu kao zločinu koji sa sobom povlači smrtnu kaznu najvjerovatnije vuče svoje korijene iz narodnih vjerovanja. Osnovu za to vjerovanje predstavlja francuska priča o dvije žene kojima je prijećeno lomačom, napisana pre 14. vijeka. Riječ je o priči o princezi Idi, koja ulazi u sastav legende Huon du Bordeaux. Princezi Idi, koja se borila prerušena u muškarca, zbog ratničkih zasluga Imperator nalaže da se oženi njegovom ćerkom. Iako se žene, sudeći po engleskom prevodu Lorda Bernersa iz 17. vijeka, ograničavaju na “pipkanje i ljubakanje”, Imperator, otkrivši da je Ida žensko, “rješava da stavi tačku na to ruglo”, naloživši da i “Ida i njegova ćerka budu spaljene na lomači”. Bogorodica spašava djevojke od smrti tako što odgovara na Idine molitve i nju pretvara u muškarca.
Jevrejska je tolerancija kasnije ustupila mjesto stavu da je lezbejstvo grozan zločin, loš koliko i muška homoseksualnost, te da zbog toga i ono zaslužuje smrtnu kaznu. Čime objasniti takvu promjenu stava? Čini se da je to rezultat promjene u logici hrišćanske moralne teologije, u trenutku kada je racionalizacija zakona prirode zamijenila kultnu problematiku. Obuhvatnije viđenje zločina protiv prirode, kažnjivih zbog predavanja seksualnom zadovoljstvu koje za cilj nije imalo prokreaciju, potisnulo je ranije kultne prestupe vezane za mušku sodomiju. Nema sumnje da je osuda Svetog Pavla u Prvoj poslanici Rimljanima najzaslužnija za proširenje domena smrtne kazne za sodomiju i na žene. Iako su moderni analitičari ukazivali na nejasnost Pavlovih riječi, koje su se mogle odnositi i na žene koje su se predavale heteroseksualnoj sodomiji, analizom Pavlovih ranijih komentatora došlo se do zaključka da je on zaista nazivao “lezbejkama” one žene koje su se “udaljile od prirodnih običaja”. Na primjer, sveti Jovan Hrizostom, najuticajniji od grčkih otaca, govoreći o Poslanici Rimljanima, 26, 27 u Antiohiji oko 390. godine n.e., parafrazira odjeljak govoreći da su čak i u Pavlovo vrijeme “žene griješile sa ženama, a ne samo muškarci. A muškarci su išli na druge muškarce i na žene, kao što je slučaj sa noćnim borbama.” Tako je đavo pokušavao ,”da uništi Ijudski rod”. Jedno latinsko tumačenje iz istog perioda, koje se pripisuje svetom Amvrosiju, navodi sljedeće Pavlove riječi: “On svjedoči o tome da, budući da je Bog bio Ijut na ljude zbog njihove idolatrije, dolazi do toga da žena osjeća grešnu požudu prema ženi.” Početkom 12. vijeka sveti Anselmo Kanterberijski na sljedeći način tumači Pavlove riječi: “Zbog toga su žene zamijenile prirodne običaje onima protiv prirode, činivši sramna djela s drugim ženama.” Nekoliko godina kasnije Pjer Abelar Pavlovu osudu žena koje griješe protiv prirode čini još strožom: “Protiv prirode, to jest, protiv prirodnog poretka koji je ženske genitalije stvorio da bi bile na raspolaganju muškarcima, a ne da bi ih koristile druge žene.” Većina se tumačenja Pavlove poslanice ne bavi seksualnošću; u svakom slučaju, detaljna istraživanja ranih komentara do danas nisu pružila dokaz o tome da je neki od komentatora zaključio da se Poslanica ne odnosi na lezbejke.
Ne čudi, stoga, što je lezbejstvo bilo izdvojeno kao grijeh u mnogim pokorama, naročito onoj Teodora Tarsijskog, arhiepiskopa kanterberijskog, nastaloj oko 650. godine, kao i onoj Bede Venerabilisa iz 734. godine. Još su dva teksta, koja će kasnije postati glavna odrednica hrišćanske moralne teologije, lezbejstvo smještala na istu ravan s muškom sodomijom. Gracijanov se Decretum smatrao standardnim kanonskim zakonom sve do 1917. godine. U njegov je sastav ulazio i tekst Contra Jovinianam, koji se pripisuje Avgustinu: “Činovi protivni prirodi uistinu su uvijek nezakoniti, i nesumnjivo najsramniji i najgrešniji, njih je Sveti Apostol osudio i kod žena i kod muškaraca smatrajući ih težim od bludničenja i preljube počinjenih u skladu s prirodom.” Iako su njegove riječi, kao i Pavlove, uslovno dvosmislene, bile su izrečene tako da se odnose na lezbejstvo. Drugi srednjovjekovni autoritet, čiji je uticaj na katolički moral do dan danas ostao neprevaziđen, jeste sveti Toma Akvinski. Djelo Summa Theologica, napisano između 1267-1273. godine, opisuje četiri vrste “neprirodnih poroka”. Treći porok predstavlja “kopulaciju s neodgovarajućim polom, muškarci s muškarcima i žene sa ženama, kao što navodi Apostol (Rimljanima I, 27): taj se porok naziva sodomijom (Pt. II—II, Qu. 154, Art. 11)”. Tako je Toma Akvinski dao svoj pečat postojećim interpretacijama Pavlovih riječi svrstavajući lezbejstvo u istu moralnu kategoriju s muškim odnosima. Kanonsko pravo i katolička moralna teologija imali su veoma velik uticaj na formiranje srednjovjekovnog sekularnog prava. Neki su karolinški kraljevi kanone donijete na crkvenim vijećima usvajale kao kraljevske.
Još jedan od bitnih momenata u srednjem vijeku bio je povratak na Rimsko pravo, započet u 11. vijeku u Bolonji. Tekstovi pravnika koji su se bavili Rimskim pravom ubrzo su dobili izuzetnu težinu u čitavoj Evropi. Kako bi argumentovale kažnjavanje lezbejki, vlasti su se najčešće pozivale na dvojicu pravnika: Cina da Pistoiu, prijatelja Dantea, i Bartolomeja iz Saličeta (Bartholomaeus de Saliceto), bolonjskog profesora iz 14. vijeka. Cino da Pistoia, u svojim Komentarima Justinijanovog zakona objavljenim 1314. godine, daje interpretaciju carskog edikta iz 287. godine tvrdeći da se odnosi na lezbejke. Taj je zakon, potpisan od strane oba imperatora, Dioklecijana i Maksimilijana, kasnije, kao 20. zakon, ušao u sastav Lex Julia adulteriis (knj. IX, pogl. IX), deo Zakonika koji se odnosio na seksualne prekršaje. Imperatori su u Zakonik uključili mnoštvo dopuna kako bi usavršili i precizirali postojeće zakone. Lex foedissimam, kako je zakon nazvan u uvodnom dijelu, bavio se zaštitom prava žrtava silovanja, tako što ih je uklanjao iz klase nečasnih žena (prostitutki, itd), kojima se pripadnici viših klasa po zakonu nisu smjeli ženiti. Ne postoji razlog da vjerujemo da je prvi dio zakona, koji je potpuno ambivalentan po pitanju ženskih seksualnih prestupa, zamišljen tako da rezultira kreiranjem novih prestupa ili bude korišten umjesto drugih statuta. On je jednostavno implicirao da stari zakoni ne treba da budu povučeni, već samo izmijenjeni u onim dijelovima koji su se odnosili na silovane žene. Iz zakona se zaključuje da su kontroverzije oko prava tih žena (i muškaraca koji su se htjeli njima oženiti) bile česti problemi tadašnjih sudova, te su Imperatori zbog toga odlučili da osiguraju mjere kojim bi se tim ljudima izašlo u susret. Budući da je riječ o rimskom statutu na osnovu koga su srednjovjekovni pravnici, tokom najmanje pet vijekova, slali lezbejke na lomače i u tamnice, smatram da zaslužuje da bude citiran u cjelosti: Zakon kažnjava najteže izopačenosti žena (foedissimam nequitiam) koje svoju čast žrtvuju tuđoj pohoti, smatra ipak da one žene koje su tuđoj pohoti žrtvovane protiv svoje volje, ne treba da budu lišene svoje reputacije, te da brak sa njima ne treba da bude zabranjen.
Šta god se u 3. vijeku mislilo, Cino de Pistoia daje jasnu interpretaciju termina foedissimam po kojoj se zakon odnosi na lezbejke: “Ovaj se način može interpretirati na dva načina: prvi, kada žena pretrpi sramotu predajući se muškarcu, i drugi, kada sramotu trpi predajući se drugoj ženi. Jer postoje izopačene žene koje osjećaju požudu prema drugim ženama i udvaraju im se na način na koji to čine muškarci.” Cino da Pistoia ne citira svoje prethodnike i tek će kasnije analize interpretacija Cinovih prethodnika pokazati da li je on samo prenosio postojeće tradicije ili je unio i neke novine.
Prevod s engleskog: Milana Babić
QT magazin (3-4)
(Drugi dio teksta slijedi sutra.)
