Piše: Milena Perović-Korać
Foto: Kvir Montenegro Facebook, privatna arhiva sugovornika/ca
Novembarsku, treću Paradu ponosa u Crnoj Gori obilježila je saradnja nadležnih i organizatora, što nije bio slučaj ranije. Prvi Prajd otkazan je jer su njeni organizatori nailazili na zid ćutanja administracije, policije i vlade.
“Ni ove, kao ni prethodne godine nijesmo imali problem sa organizacijom Prajda, i to je očit primjer da je volja nadležnih ključna za ostvarivanje prava koja vam pripadaju”, kaže Danijel Kalezić, predsjednik Upravnog odbora Queer Montenegro, organizacije koja štiti prava LGBT osoba. “Kada nema političke volje, onda procedure postaju komplikovane i praktično nemoguće da se ispune, kao što se dešavalo ranije u Crnoj Gori, ili se dešava u zemljama regiona.”
U Podgorici je 2. novembra organizovana Parada ponosa, treća po redu u Crnoj Gori. Iako je bilo tenzija, sve je prošlo bez incidenata. Skup je obezbjeđivalo čak 1.800 policajaca, a 10 osoba je privedeno zbog toga što su posjedovali “opasne predmete”.
Kao i drugi javni skupovi, Prajd se se u skladu sa Zakonom o javnom okupljanju prvo prijavljuje policiji – “najkasnije pet dana prije datuma održavanja”, i u skladu sa bezbjedonosnom procjenom dobija se određena policijska zaštita. Osim mjesta i datuma održavanja, prema zakonu, policiji se dostavljaju “podaci o cilju održavanja skupa, organizatoru i rukovodiocima, broj redara i procjena o broju učesnika”.
“U Crnoj Gori se ne traži odobrenje skupa, što je olakšavajuće”, objašnjava Kalezić.
Saradnja nije uvijek postojala
Prema Zakonu, skup se može zabraniti kada su njegovi ciljevi “usmjereni na kršenje zajamčenih sloboda i prava”, ako bi to ugrožavalo zdravlje ljudi i ako postoji opasnost da bi njegovim održavanjem “bila ugrožena bezbjednost ljudi i imovine ili bi došlo do narušavanja javnog reda i mira u većem obimu”.
“Iako održavanje Prajda uvijek prati mogućnost incidenata, to ne može biti razlog da se Prajd zabrani jer je država dužna da nam omogući da ostvarimo svoja prava i garantuje bezbjednost”, kaže Kalezić.
Ukoliko se planira postavljanje bine, organizatori Parade moraju imati i dozvole od lokalnih sekretarijata za komunalne poslove. “To smo dobijali za svega četiri dana. U Beogradu je, recimo, ta procedura toliko komplikovana i zahtjevna da je praktično nemoguće dobiti tu dozvolu.”
Dobra saradnja organizatora i nadležnih nije oduvijek postojala. Prva najavljena parada ponosa u Crnoj Gori, koja je trebala da se održi u maju 2011. godine, otkazana je jer, kako su tada objasnili organizatori, izuzev deklarativne nije bilo podrške nadležnih organa niti vlade.
“Kada je prve godine LGBT Forum Progres najavio Prajd, nije bilo apsolutno nikakvog odgovora nadležnih na taj zahtjev. Naišli smo na zid ćutanja administracije, policije, vlade. Svi naši zahtjevi ostali su bez odgovora. Na kraju je parada otkazana, jer mi nijesmo bili sigurni da li će i kako ona biti obezbjeđivana”, kaže Aleksandar Saša Zeković, istraživač kršenja ljudskih prava i član Savjeta za građansku kontrolu policije. Zeković je u to vrijeme bio u Organizacionom odboru Parade.
Jak otpor društva
Ministar za ljudska prava u to vrijeme u Crnoj Gori bio je Ferhat Dinoša. Iako se deklarativno zalagao za jednak tretman LGBT populacije, ostao je upamćen po izjavi da “ne bi bio srećan ako u Crnoj Gori ima homoseksualaca”. Dinoša je odbio da bude na čelu Organizacionog odbora prve parade planirane za maj 2011. To je bio jedan od razloga otkazivanja Parade.
“Upoređujući sa tim vremenom, sada je očito da je stvorena politička volja da se organizuje i obezbijedi povorka ponosa”, kaže Zeković. Podsjeća da sada postoji poseban tim povjerenja, kojeg čine predstavnici policije i LGBT populacije, koji su u svakodnevoj komunikaciji kada se radi na organizovanju Prajda.
On, međutim, smatra da je bez obzira što je ovogodišnja Parada uspješno organizovana, problem što se nije mnogo uradilo na inkluziji LGBT zajednice. “I dalje postoji jak otpor u društvu, posebno mladih. Evidentna je pojava pojačanog nasilja srednjoškolaca tokom održavanja Parade. Iako policija uredno podnosi prijave protiv svih onih koji ugrožavaju bezbjednost Prajda, na duge staze to nije rješenje problema. Po mom sudu time bi trebao da se bavi obrazovni sistem i da se više uključi društvo. Tada ne bi bilo potrebno da se pola crnogorskog policijskog sastava angažuje kako bi se obezbjeđivala Parada.”
Prva parada organizovana je u Budvi 24. jula 2013. godine. Oganizovao ju je LGBT Forum Progres. Nekoliko mjeseci kasnije, 20. oktobra, održana je i druga parada, koja je bila najavljena još prije održavanja Prajda u Budvi. Održana je u Podgorici, u organizaciji Queer Montenegro.
Obje parade protekle su uz veliko policijsko obezbjeđenje i incidente tokom kojih je povrijeđeno nekoliko desetina policajaca i uhapšeno nekoliko desetina protivnika Prajda. Oko 120 učesnika Parade u Budvi dočekani su kamenjem, flašama, pepeljarama, stolicama, bakljama… Njih je napadalo oko 500 ljudi.
“Da nije bilo policije, mi bi danas bili linčovani”, kazao je u Budvi, nakon što je održana prva parada, Aleksandar Saša Zeković.
Na paradi nema visokih funkcionera
“Kada je LGBT Forum Progres organizovao prvu povorku prošle godine u Budvi, svi smo bili pod velikim stresom i pritiscima. Sa svih strana, od strane političara, policije, pa čak i od pojedinih kolega/inica iz NVO sektora. Mnogi nam nisu dali podršku i govorili su nam da ne treba to da radimo i provociramo narod”, kaže Zdravko Cimbaljević, jedan od organizatora prvog Prajda. Cimbaljević je u međuvremenu napustio zemlju.
“Mnoge opstrukcije su se dešavale tokom organizovanja događaja. Autobuski prevoz koji smo dogovorili iz Podgorice nam je otkazan noć uoči povorke kako bi nam otežali organizaciju”, prisjeća se Cimbaljević.
Ni danas nije sve tako sjajno, smatraju aktivisti civilnog društva i borci za ljudska prava.
Daliborka Uljarević, izvršna direktorica Centra za građansko obrazovanje (CGO), smatra da vladajuća struktura afirmiše prava LGBT zajednice “samo do nivoa svog političkog interesa”. “U Crnoj Gori postoji problem društvene svijesti koji je naglašeno negativan prema LGBT populaciji i sa kojim vladajuća struktura može u određenoj mjeri da manipuliše, predstavljajući se kao struktura koja razumije diskriminirajući status LGBT zajednice, ali samo do određenog nivoa.”
Ona podsjeća da na Paradi nema visokih funkcionera. “Nema predsjednika Vlade, Skupštine, države, niti su lično njenu organizaciju svojim izjavama podržali, što bi dalo konkretan signal da država Crna Gora ima jasnu i nedvosmislenu namjeru da istovjetno i u punom kapacitetu štiti ljudska prava i slobode svih građana.”
“Policijske snage u vrijeme održavanja parade su enormne i demonstriraju snagu države tako da to postaje prateći sadržaj parade, što nije pohvalno u borbi protiv diskriminacije pripadnika LGBT zajednice”, smatra direktorica CGO-a.
Tekst je dio kampanje povodom 10. decembra, Međunarodnog dana ljudskih prava. Kampanju sprovode Sarajevski otvoreni centar i Fondacija Mediacentar Sarajevo, uz podršku EIDHR i Fondacije ASTRAEA.
