Svjetska zdravstvena organizacija je 1990. godine u Međunarodnoj klasifikaciji bolesti (DSM) uvrstila i dijagnozu “kontradiktornosti roda” (“gender incongruence”). Pod tim pojmom, između ostalih podrazumijevaju se i kategorije:
– F64: poremećaj rodnog identiteta
– F65: poremećaj seksualnih preferenci
– F66: psihološki i poremećaji u ponašanju vezani za seksualni razvoj i seksualnu orijentaciju
Nedavno je započela revizija ovih kategorija koja bi trebalo da se okonča 2017. godine sa konačnim odobrenjem Svjetske zdravstvene skupštine.
To znači da će dijagnoze iz trans spektra biti skinute sa liste mentalnih oboljenja. Trans aktivisti_kinje širom svijeta podržavaju ovu akciju, a kao razloge navode nedostatak naučnih dokaza kao i rizik od diskriminacije i stigmatizacije, pogotovo djece i mladih.
18. oktobar je Međunarodni dan obilježavanja trans depatologizacije. Tim povodom neformalna trans grupa, Trans* BiH, koja funkcioniše pri Sarajevskom otvorenom centru izdala je slijedeće saopštenje:
“Mi, neformalna grupa transrodnih* osoba iz Bosne i Hercegovine, Trans* BiH, koja djeluje u sklopu Sarajevskog otvorenog centra, vjerujemo da je tretiranje rodne raznolikosti kao mentalnog poremećaja pogrešno, neutemeljeno i pridodaje postojećoj stigmatizaciji transrodnih osoba. Kao takvo, ono nema mjesta u dijagnostici koja treba da se temelji na načelima naučnog istraživanja i univerzalnih ljudskih prava.
Mi govorimo ne kao akademski stručnjaci ili kreatori rodnih ili zdravstvenih politika, već kao osobe koje žive stvarnost transrodnog postojanja. Naš glas je i glas onih koji su lično doživjeli predrasude, stigmatizaciju i uticaj loše pravne, zdravstvene i socijalne politike.
Označavanje rodne raznolikost kao mentalne bolesti potvrđuje pogrešnu pretpostavku da su cisgender muškarac i cisgender žena jedini rodni identiteti, i na taj način izravno ili neizravno označavaju rodne različitosti kao ‘neprirodne’. U zemljama u kojima je mentalna bolest kriminalizovana i gdje su mentalno oboljele osobe dehumanizovane i bez osnovnih ljudska prava, ta dijagnoza ima loše posljedice.
Djeca i mladi, koji su najviše obespravljena skupina, zbog njihovog društvenog i ekonomskog statusa, su u najvećoj opasnosti od tih strašnih zloupotreba.
Insistiranje na kategorizaciji ili dijagnosticiranju djece, u dobi kada tek počinju istraživati svoju društvenu okolinu, kad postaju svjesni svog tijela, pola i društvenih uloga, a prolaze kroz intenzivan rast i razvoj – je neodgovorno i štetno. Nametati naše pogrešne norme koje se odnose na izražavanje rodnog identiteta i seksualne orijentacije na djecu, znači oduzimanje djeci njihovog osnovnog prava da se razvijaju u sigurnom okruženju koje je poticajno za rast i razvoj.
Na taj način stavljamo sav teret na one koji nisu ni uzrok problema, niti imaju političku i društvenu moć da bilo šta mijenjaju, a u isto vrijeme oslobađamo odgovornosti one koji imaju moć i koji su često izvor problema.
Izraz ‘rodna nekongruentnost’ ili ‘rodna kontradiktornost’ temelji se na neodrživoj pretpostavci da postoji čvrsta, nepromjenjiva veza između roda i dodijeljenog fizičkog pola. Gomilajući naučni dokazi upućuju na to da rod i pripisani pol nisu jednostavni u svom obliku i prirodi, niti nerazdvojivi. Tako da ‘rodna kontradiktornost’ može da bude jedino kontradiktornost između onoga što mi mislimo da je rod sa pripisanim biološkim polom, kakvo god to značenje bilo.
Rodne uloge i pretpostavke koje se vežu za rod uveliko variraju među kulturama, religijama i u vremenu. Ova pravila koja su izmislili ljudi nameću neprirodnu binarnu rodnu podjelu ljudi, čija je svrha prije svega socijalna i ekonomska, a jako malo veze ima sa sa stvarnim ljudskim rodnim identitetima.
Mi čvrsto vjerujemo da će Svjetska zdravstvena skupština pristupiti reviziji i pregledu Međunarode klasifikacije bolesti s istim žarom, stručnosti i predanosti, poštujući univerzalna ljudska prava i zaštitu djece. Psihijatrija, kao medicinska struka, također se također mora oslanjati se na naučne dokaze, a ne na različite kulturne norme.”
Izvor: Sarajevski otvoreni centar
