Gej filmsko stvaralaštvo je, prije 90-ih, bilo podijeljeno na pred- i post-Stonewall period. Pred-Stonewall filmovi prikazuju kemp i gejeve kao mučenike, dok post-Stonewall ili queer stvaralaštvo, prikazuje nove pozitivne slike, slavljenje LGBT identiteta.
Filmovi su vrlo rano, za LGBT osobe, postali važan pomagač u izgradnji identiteta i subkulturalnoj razmjeni. Za razliku od drugih društvenih grupa, čiji se osjećaj identiteta može javno prepoznati od rođenja i njeguje se kroz javne sisteme srodstva, obrazovanja i vlade, gejevi su, uglavnom, odrastali izolirani jedni od drugih i morali su sami pronaći načine kulturne identifikacije. Tokom većine 20. vijeka i nadalje, svijet filma je bio privilegirano mjesto za proces queer samostvaranja.
New queer cinema (Novo queer filmsko stvaralaštvo) je termin koji je skovan da opiše pojavljivanje određenih filmova na Sundance festivalu u ranim 90-im, to su filmovi Todda Haynesa, Poison, Gregg Arakiev The Living End i Christopher Munchov The Hours and times. Araki je kasnije postao poznat s filmom Doom Generation, a Haynes s filmom Velvet Goldmine. Termin new queer cinema označava nezavisne filmove napravljene sa malim budžetom finansiranim grantovima fondacija i umjetničkih vijeća. Pozadina takvih filmova je avangarda zvana underground film, koja je uključivala Jacka Smitha, Warrena Sonberta i Andya Warhola. Radovi kao što su Scorpio Rising, Kennetha Angera i Chelsea Girls, Andya Warhola, bili su posebno značajni u uspostavljanju ikonografije homoeroticizma, koja će kasnije prodrijeti i u mainstream medije.
Osim toga, postoje neki ikonički tipovi, koji su prisutni u holivudskim filmovima, u kojima se pojavljuju gejevi i lezbejke. Među njima je sissy, koji se pojavio kao posljedica viđenja homoseksualnosti kao inverzije uobičajenog roda: žena u muškom tijelu, muškarac u ženskom tijelu. Sissy se najčešće pojavljuje u farsi i komediji, dok se drugi ikonički gej tip, tragički homoseksualac, pojavljuje u melodramama, krimićima i hororu. Ključni momenti u gej filmskom stvaralaštvu su gej barovi, za gej filmove, i lezbejska romansa, za lezbejke. Prvi se pojavljuje najčešće u filmovima 60-ih i 70-ih, dok drugi vuče porijeklo iz literature.
Dokumentarni filmovi su nezamjenjiv medij kroz koji se LGBT osobe mogu procijeniti i repozicionirati u različitim kontekstima. Tek 1977. godine, dva dokumentarca Gay USA i World is Out: Stories of Some of Our Lives su došla u centar pažnje i prikazivanja. Oba dokumentarca su hvaljena kao odličan primjer direktnog filma, termina koji je upotrebljavan od strane dokumentarista 60-ih da označi minimalno nametanje redatelja u proces intervjua ili načina na koji se narativ razvija. (Bartone, Richard C. Documentary film. Dostupno na: glbtq) Gay USA je sniman u šest gradova, gdje su dokumentirali gej parade ponosa i to je prvi queer dokumentarac koji vidi politiku kao intergralni dio queer proslava. U dokumentarcima 90-ih, kao što je film Karen Kiss i Paris Poirier The Pride Divide, komunicira se, također, kolektivitet gej i lezbejskih identiteta, ali s kompliciranijim vizualnim stilom i dramskom strukturom. Taj film govori o razlikama i konfliktima među gej muškarcima i lezbejkama unutar pokreta. Robert Epsteinov i Richard Schmiechenov film The Times of Harvey Milk je 1984. godine dobio Oscara za najbolji dugometražni dokumentarac, signalizirajući prihvatanje queer narativa od strane šire filmske zajednice. Ipak, najpoznatiji dokumentarni film je Robert Epsteinov i Jeffrey Friedmanov The Celluloid Closet (1995) nastao prema knjizi Vita Russoa. Film je historijski pregled holivudske negativne konstrukcije homoseksualnosti. Još jedna važna uloga dokumentaraca bila je demistifikacija HIV/AIDS- a, predstavljajući lica i tijela oboljelih i puštajući ih da sami kažu svoju priču. Ta podvrsta dokumentarca upotrebljava ranije spomenuti pristup direktnog filma ali također i pristup zvani – memorijalni film. Robert Epsteinov i Jeffrey Friedmanov Common Threads: Stories from the Quilt (1990) je najpoznatiji memorijalni dokumentarac, dok je najšokantniji Derek Jarmanov Blue (1993), koji je bio slijep tokom produkcije filma, te je nagomilao zvukove preko jedne obične plave slike u trajanju od 75 minuta. Dokumentarci su, također, služili kao bojište za političke i društvene promjene, kao npr. film Deborah Fort i Ann Skinner Jones The Great Divide, koji je nastao kao odgovor na dokumentarce napravljene od strane desničarskih fundamentalista. Sadie Benning, Barbara Hammer i Su Friedrich, tri najuspješnije redateljice eksperimentalnog dokumentarnog filma, tražile su inovativne načine viđenja sebe kao lezbejki. Većina filmova Sadie Benning nastala je u njenoj spavaćoj sobi i sastoji se od velikog broja televizijskih slika.
Prva pojava biseksualnih likova na filmu datira iz 1914. godine s filmom Sidneya Drewa An Florida Enchantment, dok je pojava transeksualnih osoba mnogo šarolikija, ona se kreće od spektra freak-show eksploatacije, do dramatičnih opisa borbe transeksualaca, te konačno do metaforičke upotrebe transeksualaca u istraživanju granica, ne samo seksualnih, nego i rasnih, religijskih, političkih i dr. Prva pojava te teme na filmu dešava se 50-ih u filmu Eda Wooda Glen or Glenda (I Changed My Sex) u kojem se pričaju dvije priče, jedna je o transeksualcu, a druga o transvestitu. Film je klasičan primjer kempa, premda je sam Ed Wood bio cross-dresser i dao je svoju poruku publici u uvodnoj špici sa riječima preko ekrana, koje su glasile: Ne sudite! (Kraus, Carolyn. Transsexuality in film. Dostupno na: glbtq) Jedan od kultnih dokumentarnih filmova o transeksualcima je film Jennie Livingston Paris is burning (1990), uključuje, između ostalog, i opširan intervju sa transeksualnom prostitutkom koja je ubijena nedugo nakon završetka snimanja filma. Drugi, komercijalno uspješan film, koji ustvari govori o metaforičkoj vrsti transeksualnosti, je film Sally Potter Orlando (1993) koji je snimljen po romanu Virginie Woolf.
Queering filmova je aproprijacija kultnih klasika od strane LGBT zajednice. Querring dolazi u mnogim formama i za njega se koriste različite taktike. LGBT gledalac prilagođava film svom okviru referenci i prožima ga specifičnim queer uticajem (Farmer, Brett. Film Spectatorship. Dostupno na: glbtq) Primjer za to je Wizard of Oz – jednu prilično banalnu priču o putovanju djevojčice kroz fantastičnu zemlju, queer gledaoci su interpretirali kao mitsko-epsko putovanje iz heteronormativne zemaljskosti u queer razliku, te su tako rekonstruirali taj film kao važan tekst queer opstanka i zajednice.
Najzastupljeniji su, pak, LGBT likovi na malim ekranima, kojima se daje prostor u gotovo svakoj seriji. Najpopularnije serije sa gej likovima su Will and Grace i L word. Na račun L worda, kao prve serije sa primarno lezbejskim likovima, izrečeno je mnogo kritika – primjećeno je da u ovoj seriji ima vrlo malo likova drugog etniciteta osim bjelkinja, a i ako jesu drugog etniciteta, stereotipizirane su. Nadalje, svi likovi pripadaju srednjoj klasi i njihov rodni identitet je većinom feminin. (Krauss, Tina. The L word: love it or leave it, Rhizomes 14, 2007. Dostupno na: rhizomes)
U regionu bivše Jugoslavije nekoliko je filmova, poslije 90-ih, koji se bave LGBT tematikom. U Srbiji je to Marble Ass (1995) Želimira Žilnika koji govori o životu dvojice beogradskih transvestita – Merlinke i Sanele, koji zarađuju za život baveći se prostitucijom. Recentniji srbijanski film Parada (2011) Srđana Dragojevića bavi se tematikom homofobije u tranzicijskom društvu. Hrvatski film Fine Mrtve Djevojke (2002) Dalibora Matanića tretira društvo sa izokrenutim moralnim vrijednostima u kojem je najveći zločin biti lezbejka. Bosanski film Ahmeda Imamovića (2005) Go West govori o ispreplitanju homoseksualnih i etničkih identiteta. U dokumentarnom filmu, najrecentnije izdanje je hrvatski film Nije ti život pjesma Havaja (2011) redateljice Dane Budisavljević koji tematizira porodično (ne)prihvatanje outovanja.
Pročitajte: detaljnije o dokumentarnom LGBT filmu pročitati u Bartone, Richard C. Documentary film, dostupno na: glbtq O querring-u pročitati Farmer, Brett. Film Spectatorship, dostupno na: glbtq O transeksualnosti u filmu pročitati Kraus, Carolyn. Transsexuality in film, dostupno na: glbtq Opširnu kritičku analizu serije L word pogledati Krauss, Tina. The L word: love it or leave it, Rhizomes 14, 2007, dostupno na: rhizomes
Pogledajte: Araki, Gregg. The Living End, 1992, 92 min., Epstein, Rob, Friedman, Jeffrey. The Celluliod Closet, 1995, 69 min., Livingston, Jennie. Paris is burning, 1991, 78 min., Warhol, Andy. Chelsea Girls, 1966, 197 min.
Piše Jadranka Ćuzulan
Tekst preuzet iz publikacije Pojmovnik LGBT kulture
