PIŠE: Ena Šehić
Kada god imam priliku za time, volim da istražujem i spojim identitete koji su meni naročito bliski i dragi. Tako je isto slučaj i s inspiracijom za ovaj članak gdje sam se usudila da spojim svoju ljubav za svim strašnim, horor, čudnim kao i svoj kvir identitet; mislim ipak da nešto čudnovato je svakako kvir po svojoj prirodi. Moja znatiželja me je zapravo bacila u jedan začarani krug. Horor filmovi već dugo slove kao žanr sposoban da istražuje najdublje strahove ljudi. Međutim, ispod površine nadnaravnih bića, ukletih kuća i jezivih ubistava često se krije još jedan element – kvir. Suptilne, ponekad eksplicitne, reference na LGBTQ+ teme u horor filmovima su intrigantan aspekt ovog žanra koji nas itekako može odvesti u duboko razmišljanje. U ovom članku ćemo istražiti složeni odnos između horora i queer kulture te kako su ove konotacije isprepletene u vezi nekih od najprepoznatljivijih horor filmova, ne ubrajajući kultni queer horor klasik “Rocky Horror Picture Show”.
Izopštenik i Drugi
U mnogim horor filmovima, osnovna tema je osjećaj izopštenosti i strah od “Drugog”. “Drugim” se obično smatraju ljudi ili identiteti koji se razlikuju od većine i često su nepoznati, čudni ili zastrašujući. Ova tema se često povezuje s iskustvom LGBTQ+ osoba koje su također iskusile izopštenje i osjećaj da su “drugima” u odnosu na heteronormativno društvo.
U filmovima poput “The Babadook”, koji često analitičari vide kao pun konotacija na LGBTQ+ iskustvo, protagonista (u ovom slučaju majka) suočava se s vlastitim unutarnjim demonima, a to odražava borbu mnogih osoba koje su se morale kriti i skrivati svoj istiniti identitet zbog straha od osude i diskriminacije. Protagonistkinja je također udovica je koja se bori s odgojem svog sina, Samuela. Njihov odnos je napet i pun frustracija, a određeni elementi odnosa između majke i sina mogu se tumačiti kao subverzija tradicionalnih obiteljskih dinamika. Ova subverzija može se promatrati kao izraz queer tematike, budući da naglašava odstupanje od uobičajenih obiteljskih normi. Strah od odbacivanja i tajnog života, koji su karakteristični za LGBTQ+ iskustvo, može se paralelno pratiti s temama izopštenika i straha od “Drugog” koji često prevladavaju u horor filmovima.
Monstruozno i zabranjeno
U mnogim horor filmovima, prisutni su monstruozni ili nadnaravni antagonisti, koji često predstavljaju simbole društvenih strahova i tabua. Ovi “monstrumi” ne predstavljaju nužno isključivo fizičku prijetnju, već često reflektiraju dublje i složenije teme. Oni često funkcioniraju kao metafore za ono što se smatra “zabranjenim” ili “nekonvencionalnim” u društvu, što se može paralelno povući s iskustvima LGBTQ+ osoba.
U poznatom filmu “Frankenstein” iz 1931., režiranim od strane Jamesa Whalea po istoimenoj knjizi književnice Mary Shelley iz 1818., stvorenje koje je stvoreno i odbačeno od strane društva može se interpretirati kao simbol queer iskustva. Stvorenje je nerazumljeno i često progonjeno, a njegova potraga za prihvaćanjem paralelna je s borbama LGBTQ+ osoba koje se suočavaju s predrasudama i odbacivanjem. Stvorenje u filmu predstavlja “drugačijeg” u društvu, što je iskustvo koje se može lako povezati s iskustvima izopštenosti i stigmatizacije unutar LGBTQ+ zajednice.
Ambigvitet i transformacija
Horor filmovi često se bave temama koje izazivaju tradicionalne rodne uloge i koncepte identiteta. Ova eksploracija često rezonira s LGBTQ+ zajednicom, koja stalno istražuje i izaziva granice vezane za rodni identitet i seksualnost. Neke klasične horor filmove, kao što su ‘’Kad jagancji utihnu” i “Psiho,” dublje se bave temom ambigviteta roda i transformacije.
‘’Kad jaganjci utihnu’’, temeljen na romanu Thomasa Harrisa, sadrži složene likove, uključujući Hannibala Lectera i Buffalo Billa. Buffalo Bill je osoba koja se identificira kao transrodna žena, a njena motivacija za ubijanje žrtava uključuje stvaranje ženskog “kostima” od njihove kože. Ovo je izazvalo diskusiju i kritiku vezano za prikaz transrodnih osoba u filmovima jer je Buffalo Bill često tumačen kao negativni stereotip. Dr. Hannibal Lecter, iako nije eksplicitno prikazan kao queer lik, subverzivna je figura u mnogočemu. On je nekonvencionalan, izazivač i destruktivan, a njegova prisutnost u filmu može se interpretirati kao izazov tradicionalnim normama i društvenim očekivanjima, što je tema relevantna za queer teoriju i praksu. Također, tijekom filma, likovi često balansiraju između svojih javnih i privatnih identiteta. Ova tema može se paralelno povući s iskustvima LGBTQ+ osoba koje se suočavaju s potrebom za skrivanjem svog pravog identiteta od društva i obitelji.
Alfred Hitchcockov klasik “Psiho” sadrži ključni element užasa povezan s identitetom i spolom. Glavni lik, Norman Bates, preuzima identitet svoje majke nakon njenog smrtonosnog preminuća. Ova transformacija i konfuzija identiteta mogu se interpretirati kao queer tematika, s obzirom na ideju o fluidnosti rodnog identiteta. Normanov karakter predstavlja kompleksne aspekte identiteta i odnosa prema vlastitom tijelu, što može izazvati promišljanje o pitanjima identiteta koja su relevantna za LGBTQ+ zajednicu.
Ovi filmovi pomažu publici da razmišljaju o pitanjima identiteta, roda i prihvaćanja te često potiču na razmišljanje o širem društvenom kontekstu koji oblikuje pojedince. LGBTQ+ osobe često se suočavaju s izazovima vezanim za vlastiti identitet i transformaciju, a horor filmovi pružaju prostor za razmatranje tih tema unutar okvira strave i napetosti.
Subverzija i nepoštovanje normi
Jordan Peeleov “Izađi” predstavlja izvanredan primjer horor filma koji se bavi subverzijom normi, i to ne samo u kontekstu strave i napetosti. Film kombinira horor rasizma s osjećajem dezorijentacije i nelagode kada se glavni lik, Afroamerikanac Chris, susreće s neobičnim oblikom rasizma i tajanstvenom obitelji svoje partnerice. Ovaj film dublje razmatra osjećaj “drugačijosti” i nelagode koju ljudi doživljavaju kada se suoče s nepoštovanjem normi i stereotipima, a ovi osjećaji paralelni su s iskustvima LGBTQ+ osoba koje se također bore s društvenim očekivanjima i predrasudama.
Film “Carrie”, temeljen na romanu Stephena Kinga, također se bavi subverzijom i osjećajem nelagode. Glavna junakinja, Carrie, je djevojka koja se suočava s nasiljem i zlostavljanjem od strane svojih vršnjaka, ali također razvija telekinetičke moći. Ova priča može se tumačiti kao metafora za iskustvo različitosti i osjećaja “drugačijosti”, a kako se njeni moći razvijaju, Carrie preuzima kontrolu nad situacijom, što je i sam čin subverzije i oslobođenja.
Horor filmovi često pružaju platformu za izazivanje normi, preispitivanje društvenih očekivanja i suočavanje s nelagodom povezanom s osjećajem “drugačijosti.” LGBTQ+ zajednica se često suočava s normama i predrasudama, a horor filmovi nude publici prostor za suosjećanje i razumijevanje, dok istovremeno subverzijom normi potiču promjenu i prihvaćanje različitosti.
Skriveni strahovi i požude
Film “Grimizni vrh,” u režiji Guillerma del Tora, sadrži složenu mrežu tajni i skrivenih istina. Glavna junakinja, Edith, ulazi u misterioznu kuću u kojoj postoje mnoge tajne vezane uz njenog supruga i njegovu obitelj. Ovaj film koristi gotičke motive, uključujući jezivu kuću, mračne tajne i elemente nadnaravnog. Gotički žanr često se interpretira kao mjesto gdje se queer teme i identiteti mogu izraziti na suptilan način. Gotički stil često uključuje subverzivne elemente i skrivene tajne koje se mogu interpretirati kao metafore za skrivene queer identitete. Tajanstvena atmosfera filma i tema skrivanja paralelne su s iskustvima LGBTQ+ osoba koje su se morale skrivati zbog straha od otkrivanja svoje seksualne orijentacije ili rodnog identiteta.
Film “Drugi”, u režiji Alejandra Amenábara, bavi se konceptom skrivanja i nepoznatih istina. Glavna junakinja, Grace, brine se o svojoj djeci u izoliranoj kući, a tijekom filma otkriva brojne tajne o svojoj obitelji i njihovoj stvarnoj situaciji. Ova tema skrivanja i otkrivanja tajni često se može interpretirati kao alegorija za osjećaj straha i potrebu za skrivanjem vlastitih istina, što je iskustvo koje mnogi LGBTQ+ pojedinci doživljavaju prilikom izlaska iz ormara i otkrivanja svoje prave prirode drugima.
Skrivanje vlastite istine i strah od otkrivanja svoje prave prirode zajednički su aspekti koji se mogu istraživati u okviru horora, pružajući publici priliku da razmisli o strahu, sramu i osjećaju tajne u kontekstu različitih životnih iskustava. Ovo dodatno potvrđuje kako horor filmovi, osim što izazivaju strah, često služe i kao platforma za razmišljanje o dubljim i kompleksnijim emocionalnim aspektima ljudskih iskustava.
Naravno, ovo je samo jedan dašak primjera sa kojima smo zagrebali površinu o tome kako se kvir kultura prožima kroz horor kinematografiju, a za dalju edukaciju možemo preporučiti dokumentarnu seriju Queer for Fear i knjigu It Came From The Closet.
Horor filmovi nisu samo za izazivanje straha, već i moćan medij za istraživanje složenih društvenih pitanja i osobnih iskustava. Gotovo svi horor filmovi se baziraju na strahu od drugog, nepoznatog, bilo kakve prijetnje stabilnom društvu – za mnoge LGBTQ+ osobe, to je isti strah s kojim ih mnogi promatrači gledaju. Ove suptilne ili eksplicitne reference na queer teme dodaju dubinu i bogatstvo ovom žanru, naglašavajući važnost reprezentacije i priliku za empatiju i razumijevanje u svijetu horor kinematografije.
Članak je objavljen uz podršku američkog naroda putem Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID). Sadržaj članka isključiva je odgovornost Sarajevskog otvorenog centra i nužno ne odražava stavove USAID-a niti Vlade Sjedinjenih Američkih Država.
