Piše: Bojana Vasić
Foto: workforce.com, huffingtonpost.com
Možemo reći da je borba za prava LGBT osoba započela dekriminalizacijom homseksualnosti u zakonodavstvima različitih država, zatim radom na ostvarivanju drugih ljudskih prava, kao što su socio-ekonomska prava, pravo na slobodu okupljanja, itd. Kroz historiju borbe za ljudska prava LGBT osoba pokazalo se da je pravo iznimno bitno za postizanje ravnopravnosti LGBT osoba u društvu i kao pratitelj, ali i inicijator dubljih društvenih promjena. Nakon dekriminalizacije, prva stepenica ka postizanju ovog cilja bila je pravna zabrana diskriminacije LGBT osoba, što je učinjeno donošenjem antidiskriminacionog zakonodavstva u većini država Evrope, ali i svijeta.
Donošenje zakona o zabrani diskriminacije i strategija za borbu protiv diskriminacije ima za cilj suzbijanje ukorijenjenih predrasuda i dikriminacija u društvu, kroz mjere predviđene da poboljšaju položaj određenih manjinskih grupa u društvu. Manjinske grupe čiji se položaj antidiskriminacionim zakonodavstvom štiti i unapređuje su one grupe čija su prava kroz historiju kršena i koje su u društvu čiji su dio marginalizirane i ugrožene. Usvajanjem i provedbom ovih dokumenata i akata kroz sistem jasno predviđenih mjera djeluje se reparativno, ali i preventivno na zaštiti ljudskih prava pripadnika_ca ovih manjina i pokušava se ispraviti njihov neravnopravan položaj i društvena nepravda.
Specifičnost zakona o zabrani diskriminacije leži u tome da su ti zakoni organski zakoni, što znači da se njima uređuju temljna pravila o pravima i slobodama čovjeka i građana_ki. Oni su veće pravne snage od ostalih zakona, te se svi ostali zakoni doneseni u državi moraju uskladiti s ovim zakonom.
Uzimajući u obzir svrhu i namjeru antidiskriminacionog zakonodavstva, iznimno je važno da se u Zakonu o zabrani diskriminacije BiH izričito navode seksualna orijentacija i rodni identitet kao zaštićene kategorije, umjesto pukog podvođenja pod termin “svaka druga okolnost”. Bez eksplicitnog navođenja ovih osnova, ostavljao bi se prostor državnim služebnicima_ama, pogotovo sudijama_kinjama, da prema svom nahođenju arbitrarno prosuđuju u svakom pojedinačnom slučaju da li se ovaj Zakon treba primijeniti u slučajevima diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta, čime bi se izgubila pravna sigurnost i LGBT osobe stavile u još nepovoljniji položaj.
Na podizanje svijesti zakonodavaca_kinja, ali i javnosti o bitnosti pružanja pravne zaštite LGBT osoba, izričitim propisivanjem rodnog ideniteta i seksualne orijentacije kao zaštičenih karakteristika, uveliko su utjecali regionalni međunarodni dokumenti, te praksa Evropskog suda za ljudska prava. Evropski sud za ljudska prava ima veliki značaj, kao tumač Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda, te je svojom praksom jasno zauzeo stav da se sva prava propisana ovom konvencijom odnose i na LGBT osobe i da je zabranjena svaka diskriminacija na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identieta.
Princip zabrane diskriminacije LGBT osoba omogućio je Evropskom sudu da unaprijedi zaštitu prava LGBT osoba u slučajevima ostvarivanja socio-ekonomskih prava i slobode okupljanja, ali u posljednje vrijeme i da opseg prava istospolnih parova gotovo izjednači sa pravima heteroseksualnih parova. Pri tome je poštovao diskrecijsko pravo država da uređuju svoje zakonodavstvo.
BiH je 2003. godine u Zakonu o ravnopravnosti spolova navela zabranu diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije, dok se u Zakonu o zabrani diskriminacije iz 2009. godine navode spolno opredjeljenje i spolno izražavanje.
Trenutno su u toku izmjene i dopune Zakona o zabrani diskriminacije u skladu sa direktivama Evropske unije u kojima su eksplicitno spomenuti seksualno orijentacija i rodni identiet kao osnovi na kojima je zabranjena diskriminacija. BiH, kao članica Vijeća Evrope, prema Preporuci Vijeća ministara Vijeća Evrope o mjerama borbe protiv diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije i rodnog identiteta, također je obavezna da izričito navede ove dvije karakteristike u Zakonu o zabrani diskrimancije, ali i ostalim zakonima kojima se propisuje zabrana diskriminacije ili zaštita od zločina iz mržnje.
BiH kao članica Vijeća Evrope i kao država koja teži Evropskoj uniji treba da uskladi svoje zakonodavstvo sa njihovim direktivima i preporukama, a prije svega treba da omogući najveći mogući stepen zaštite prava svih svojih građana_ki, te djeluje na stvaranju uslova za ravnpravnost i poboljšanje svih manjinskih i marginaliziranih grupa u društvu. Državni službenici i službenice, parlamentarci i parlamentarke, moraju biti svjesni bh. društva i marginalizacije LGBT građana i građanki koja se u njemu odvija, te moraju težiti da u svim aktima koje donose i usvajaju jasno i izričito garantiraju ljudska prava i ravnopravnost LGBT osoba.
